Τα θέματα συζήτησης των φίλων του J.R.R. Tolkien για το έργο του έχουν τεράστια ποικιλία και κάθε άποψη έχει πολλούς υποστηρικτές. Μία από τις βασικότερες διαμάχες στις τάξεις των τολκινιστών έγκειται ανάμεσα στους “Φεανορικούς” και στους “Φινγκολφικούς”. Αν το σκεφτεί κανείς διεξοδικά η διαμάχη αυτή έχει πολλές πτυχές: του σπουδαιότερου ηγέτη, του πιο ενάρετου ξωτικού, του μεγαλύτερου ήρωα. Μια ατάκα αγαπημένου μου παιχνιδιού αναφέρει το εξής: “What does a hero truly need? That is for you to decide”. Έτσι στην κουβέντα μας θα μπουν και άλλα θέματα, όπως αυτό του ηρωισμού αλλά και του εγωισμού και της προδοσίας. Θα προσπαθήσω να αφήσω στην άκρη τη συμπάθεια μου στο πρόσωπο του Fëanor και να κοιτάξω όσο πιο καθαρά μπορώ τους δύο χαρακτήρες. Δεν εγγυώμαι ότι θα το καταφέρω, γι’ αυτό και επιζητώ την επιείκεια σας.
Αρχίζοντας με μία συνοπτική παρουσίαση των δύο χαρακτήρων όπως μας τους γνωρίζει ο Καθηγητής, βλέπουμε ότι πρόκειται σίγουρα για δύο πολύ διαφορετικούς χαρακτήρες. Ο Τόλκιν επιλέγει να δώσει στον Φέανορ το ρόλο του πρωταγωνιστή, στηρίζοντας την πλοκή σε τεράστιο βαθμό επάνω του και παρουσιάζοντας τον με πολλά χαρίσματα, και δίνοντας στον Φινγκόλφιν λιγότερο περίοπτη θέση. Δεν παύουν και οι δύο όμως να αποτελούν άρχοντες των ξωτικών και ηγέτες τους. Όσο ξεδιπλώνεται η ιστορία, παρατηρούμε πως ο Φέανορ αρχίζει και εκπίπτει στα μάτια των ξωτικών, αλλά και των αναγνωστών, καθώς αρχίζουν και αναδεικνύονται πολλές από τις αδυναμίες και τα πάθη του. Στον αντίποδα, ο Φινγκόλφιν παραμένει το πρότυπο του ξωτικού, ενάρετος, ανιδιοτελής και σοφός.
Εδώ δημιουργείται σιγά σιγά και το έδαφος που δίνει στον αναγνώστη το δικαίωμα να μισήσει το Φέανορ και να χαρίσει την αγάπη του στον Φινγκόλφιν. Ακόμη και αν ο πρώτος είναι πιο χαρισματικός, τα μεγάλα του μειονεκτήματα επιτρέπουν στη ζυγαριά να γύρει προς το μέρος του Φινγκόλφιν. Ο Φέανορ ξεκινά να δείχνει, θα έλεγε κανείς, ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Εγωισμό, οργή, μίσος, ζήλεια. Δεν είναι αυτά που περιμένει να δει κανείς σε ένα ξωτικό. Γι’ αυτό το λόγο θα χρησιμοποιήσω την διάκριση ξωτικό-αντιξωτικό, κοιτώντας τη αναλογικά με τη διάκριση ήρωα και άντι-ήρωα. Στο πρότυπο του αγνού και αμόλυντου, που εκπροσωπείται από το τον Φινγκόλφιν, αντιτίθεται φανερά η προσωπικότητα του Φέανορ. Θα έλεγε κανείς πως όσα χαρίσματα έχει, τόσα μειονεκτήματα μπορεί να βρει κανείς. Συναντά κανείς στο πρόσωπο του την υπερβολή των δύο άκρων. Μπορεί να κάνει το μεγαλύτερο επίτευγμα αλλά και τη χειρότερη πράξη σε αντίθεση με τον αδελφό του, ο οποίος μάλλον παρουσιάζεται σταθερός και ισχυρός αλλά ποτέ τόσο ισχυρός όσο ο Φέανορ.
Προχωρώντας, θα αναλύσουμε λίγο περισσότερο τα προφίλ των 2 χαρακτήρων. Η προσωπικότητα του Φέανορ διαφαίνεται ήδη από την επιλογή της μητέρας του να τον αποκαλεί Fëanor (πνεύμα της φωτιάς) αντί για Curufinwë. Το εκρηκτικό του ταμπεραμέντο φαίνεται όταν έρχεται ο Μelkor να σπείρει τη διχόνοια ανάμεσα στα δύο αδέλφια. Η κτητικότητα που αισθανόταν για τα δημιουργήματα του τον οδήγησε εν τέλει στην καταστροφή. Μετά την απώλεια των Silmarills πείθει με τη φλόγα που καίει μέσα του τους Noldor να τον ακολουθήσουν μέχρι τη Μέση-Γη, αγνοώντας έτσι ακόμα και την κατάρα του Mandos. Βλέπουμε λοιπόν ένα ξωτικό το οποίο αποφασίζει να φτάσει μέχρι το τέλος για το σκοπό του, χωρίς να διστάσει να σταματήσει πουθενά. Ούτε καν στους συγγενείς του, τους Teleri. Η σφαγή του Alqualondë είναι όντως από τα πιο μελανά στίγματα στην πορεία του. Καθώς και οι ντροπιαστικές του πράξεις στο Helcaraxë. Προσωπικά, πιστεύω ότι είχε τα περισσότερα χαρίσματα ανάμεσα στα ξωτικά. Γι’ αυτό και είχε τα περισσότερα ελαττώματα. Ίσως στους σκοπούς του Τόλκιν ήταν να δείξει ότι ακόμα και ο πιο ικανός διαφθείρεται από τη δύναμη. Αλλοιώνεται. Αλλάζει. Ο Φέανορ αποτελεί μία τραγική φιγούρα. Και ως τέτοια πολλοί συμπάσχουμε και τον τιμούμε. Γιατί δείχνει πως όλοι έχουν αδυναμίες. Η διαφορά βέβαια με τους κλασικούς τραγικούς ήρωες είναι πως δεν επέρχεται ποτέ κάθαρση.
Ο Φιγνκόλφιν ανέκαθεν υπήρξε το αντίπαλο δέος του Φέανορ. Εκεί που ο δεύτερος είχε να δείξει πάθος και αποφασιστικότητα, ο Φινγκόλφιν έδειξε υπευθυνότητα κα συνέπεια. Φάνηκε πολύ πιο ανθεκτικός ενάντια στην κακία και την πονηριά του Melkor. Οδήγησε το λαό του μέσα από τους πάγους του Hecaraxë και αποτέλεσε σίγουρα τον σοφότερο απ’ όλους τους Noldor. Πολέμησε σθεναρά τον Morgoth και κατάφερε να του επιφέρει σοβαρά πλήγματα και να αμυνθεί αξιομνημόνευτα. Ωστόσο, όπως αποδείχτηκε κανείς δεν κατάφερε να ξεφύγει από τα δίχτυα της σκοτεινιάς. Απόδειξη η κατ’ εμέ παντελώς εγωιστική πράξη του Φινγκόλφιν μετά την σκληρή του ήττα από τις δυνάμεις της Angbad, να προκαλέσει σε μονομαχία τον Morgoth. Πράξη απελπισίας και σίγουρα ανευθυνότητας απέναντι στον ίδιο του το λαό. Μία στιγμής αδυναμίας που οδήγησε στο χαμό του.
Ας σκεφτούμε ξανά την πηγή των κινήτρων του κάθε ηγέτη. Στην περίπτωση του Φέανορ βλέπουμε ένα περήφανο βασιλιά να βγάζει ένα παθιασμένο λόγο και να πείθει τους Noldor να τον ακολουθήσουν για τους δικούς του σκοπούς, κατά τη προσπάθεια επίτευξης των οποίων βρίσκει και το τέλος του. Εγωιστής λοιπόν σίγουρα. Οργίλος αλλά και ασταμάτητος. Ο ετεροθαλής αδερφός του ενώ έχει οδηγήσει μέχρι στιγμής με κάθε συνέπεια και γνώση της ευθύνης του το λαό του στην προσπάθεια επιβίωσης και ανάκτησης των Silmarills, προβαίνει σε μία απέλπιδα προσπάθεια. Θα ήθελα να τονίσω πως από τη δική μου οπτική αποτελεί απλά μια αυτοκτονία. Κάτι που δεν τολμούσε να κάνει ο ίδιος με το χέρι του. Σίγουρα πάντως δεν είναι πράξη ηρωική. Έτσι ο ένας αδελφός σκοτώνει και προδίδει τους ανθρώπους του, ενώ ο άλλος πετάει τη ζωή του στην απελπισία του. Και οι δύο για τους λόγους τους. Ποιος είναι άραγε πιο εγωιστής?
Ένας ακόμα διαχωρισμός, που πρέπει να κάνει ο καθένας στο μυαλό του, είναι το ποιόν θα υποστήριζε αν βρισκόταν στο δίλλημα να επιλέξει ανάμεσα στους δύο αδελφούς. Αν το σκεφτεί κανείς πρόκειται για δύο διαφορετικά πράγματα. Προσωπικά, καθ’ ότι ενθουσιώδης, θα στεκόμουν στο πλευρό του Φέανορ αρχικά, αλλά μετά θα το διπλοσκεφτόμουν και ίσως να άλλαζα στάση. Ο Φινγκόλφιν φαίνεται σταθερός και σίγουρος και αυτό είναι εν τέλει που εμπνέει εμπιστοσύνη, ωστόσο η τελική πράξη απελπισίας του με στρέφει μακριά του. Ο Φέανορ στον αντίποδα υποστηρίζει τις επιλογές του μέχρι τέλους. Μπορεί πολλές να είναι λανθασμένες, ωστόσο έχει το θάρρος της γνώμης του και την πυγμή να πάρει ρίσκα και αποφάσεις.
Εν συνεχεία, φτάνω σε ένα άλλο θέμα που αγγίζει τα όρια του ζητήματος που πραγματεύομαι. Το θέμα του ηρωισμού. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός ήρωα? Ποιος είναι ο ορισμός του? Νομίζω πρόκειται για ένα υποκειμενικό σε πολύ μεγάλο βαθμό ζήτημα. Τα Ορκς είχαν τους δικούς τους ήρωες, οι Νάνοι τους δικούς τους. Τα Ξωτικά το ίδιο. Πάντως, ο Φέανορ πιστεύω πως δεν υπήρξε ήρωας σε αντίθεση με τον Φινγκόλφιν.
Συμπεραίνοντας, o καθένας θα προκρίνει τον δικό του λογοτεχνικό ήρωα, ωστόσο ας προσπαθήσουμε να απαντήσουμε αντικειμενικά. Στο ερώτημα του σπουδαιότερου ηγέτη υπάρχει μεγάλη αμφισβήτηση ακόμα και στο μυαλό μου, που με θεωρούσα ανέκαθεν “φεανορικό”. Ο καθένας έχει τα δικά του χαρακτηριστικά που είναι εξίσου αξιοσημείωτα και κάθε ηγέτης θα ζήλευε. Ο Φέανορ αυτό που έχει σε μείζονα βαθμό είναι η ικανότητα να εμπνέει. Να ξεσηκώνει. Ο Φινγκόλφιν έχει συναίσθηση της ευθύνης του και του χρέους στο λαό του. Η παγίδα στην περίπτωση του Φέανορ είναι ο σκοπός της έμπνευσης και τα πλάνα του εμπνευστή για τον ίδιο και το λαό του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Αδόλφος Χίτλερ ο οποίος είχε το ίδιο χάρισμα. Ενέπνευσε μεγάλο κομμάτι του γερμανικού λαού και φτάσαμε εκεί που φτάσαμε. Άξιζαν τα Silmarills και ο εγωισμός του Φέανορ τόσες θυσίες? Πιο ενάρετος και πιο ηρωικός σίγουρα είναι ο Φινγκόλφιν. Είχε πολλά χαρίσματα και την αγνότητα να τα διατηρήσει και να παραμείνει ανθεκτικός στο κακό και οι θυσίες από τη μεριά του πάμπολλες. Αυτό που δεν είχε σίγουρα ο τελευταίος και όλοι θα ζήλευαν από το Φέανορ είναι η μαστοριά του ως δημιουργού. Το πόσο δεξιοτέχνης ήταν και το πόσο αγάπη έβαλε στα δημιουργήματα του.
Εν τέλει θα έλεγα πως στα σημεία ίσως υπερτερεί ο Φινγκόλφιν. Ωστόσο στη δική μου καρδιά τουλάχιστον, το μεγαλείο του Φέανορ είναι αξεπέραστο. Η μεγαλοπρέπεια που ενέπνεε και το ανήσυχο πνεύμα του αποτέλεσαν την κινητήρια δύναμη των ξωτικών στην προσπάθεια τους να ανακαλύψουν, να δημιουργήσουν. Η σταθερότητα είναι χρήσιμη. Η αέναη κίνηση και η οι αλλαγές είναι αυτές όμως που πάνε τον κόσμο μπροστά.
Δημήτρης Κολοβός aka Feanor
*Θερμά ευχαριστώ στους Glorfindel, Ancalagon και circi που βοήθησαν στην πραγματοποίηση αυτού του άρθρου.
