Ο θεσμός της Ιπποσύνης – Β’ μέρος

Συνεχίζουμε με το δεύτερο μέρος του εξαιρετικού άρθρου του αγαπητού φίλου Γιώργου Σχοινά aka Bedivere.

Ετοιμολογικά η λέξη «Ιππότης» σημαίνει «έφιππος πολεμιστής». Στα γαλλικά Chevalier δηλαδή καβαλάρης, στα αγγλικά Knight από το σαξωνικό  Knecht, που σημαίνει υπηρέτης ή «αυτός που υπηρετεί». Φυσικά δεν θα μπορούσα να ορίσω αυστηρώς χρονολογικά την εμφάνιση του θεσμού αλλά βάσει της ανάπτυξης των κύριων ιδεολογικών και πολιτισμικών χαρακτηριστικών του όπως νοούνται σήμερα, θα θεωρήσουμε ως απαρχή της Ιπποσύνης την εποχή της Πρώτης Σταυροφορίας. Αυτό, διότι ήδη από τον 12ο αιώνα ο θεσμός της Ιπποσύνης εξελίσσεται σε “ordo” (Τάγμα), το οποίο συνεπάγεται πως πλέον διέπεται από κάποιους δικούς του κανόνες, από κάποια τάξη και κάποια τυπικά. Κατά τον 13ο αιώνα δε, οι ιππότες περιλαμβάνονταν ήδη ανάμεσα στα πλέον αξιοσέβαστα μέλη της μεσαιωνικής κοινωνίας με ιδιαίτερα προνόμια, υποχρεώσεις, σύμβολα και κανόνες. Πραγματικά, σύμφωνα με τις πολιτικοκοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν τον 11ο αιώνα και υπό την απειλή της εξάπλωσης του αραβικού στοιχείου μέσω της Ιβηρικής και Βαλκανικής χερσονήσου σε όλη την Ευρώπη, ήταν φυσικό επακόλουθο να αναπτυχθεί ένα στρατιωτικό σύστημα το οποίο θα διεπόταν από κάποιες θρησκευτικές αρχές – η “militia Christi”, δηλαδή όπως μεταφράζει ο κ. Χ. Μ. Γκητάκος, το «μάχεσθαι στην υπηρεσία του Θεού». Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε πως κατά την περίοδο των σταυροφοριών, οι ιππότες, τρομακτικά λίγοι μπροστά στο σύνολο του στρατού, υπήρξαν οι φορείς ενός πολιτισμένου, τουλάχιστον, ηρωικού προτύπου, μέσα στην αγριότητα και την βαναυσότητα που επικρατούσε, αποτρέποντας πολλές φορές, όσο το δυνατόν, τα χειρότερα. Έχουμε ιστορικά παραδείγματα ιπποτών (Ναΐτες, για παράδειγμα) οι οποίοι, συχνά απελπισμένα, προσπάθησαν να αποτρέψουν (ή απέτρεψαν) βιασμούς και λεηλασίες των ίδιων των σταυροφόρων στην Ιερουσαλήμ.

Το νοσοκομείο του τάγματος του Αγίου Ιωάννη (Ιωαννίτες), υπήρξε ένα πρότυπο ανθρωπιάς στην σκοτεινή εκείνη περίοδο, όποι οι ασθενείς, ανεξαρτήτως φυλής ή φύλου, έχαιραν, όχι μόνο ιατρικής περίθαλψης, αλλά και συστήματος θέρμανσης-ψύξης και ψυχολογικής στήριξης – αδιανόητα πράγματα δηλαδή για την εποχή! Οι ιππότες των σταυροφοριών υπήρξαν ενίοτε και ανήσυχα πνεύματα, θέλοντας να έρθουν σε επαφή με τις πολιτισμικές και φιλοσοφικές κατακτήσεις των λαών της Μέσης Ανατολής (π.χ. Άραβες, Εβραίοι κλπ) κάτι που, δυστυχώς μέσα στην προκατάληψη της εποχής τους, στοίχισε κάποιες φορές πολύ ακριβά. Ωστόσο, ασχολούμενοι με την ιπποσύνη ανακαλύπτουμε τα χαρακτηριστικά της, δηλαδή αυτά του ηρωικού προτύπου, σε διάφορες παραδόσεις τόσο παλαιότερες, όσο και μακρινές. Δεν θα μπορούσαμε να αμφισβητήσουμε το γεγονός πως, για παράδειγμα, ο Αχιλλέας ήταν ένας μυθολογικός ήρωας που εξέφραζε υπό μίαν έννοια το Ιπποτικό ιδεώδες. Η ίδια η λέξη «ιππότης» συναντάται στον Όμηρο (Ι της Ιλιάδας, στοίχος 112, «Τον δ’ ημειβητ’ έπειτα Γερήνιος ιππότα Νέστωρ – Έτσι του απάντησε ο αλογάρης Νέστορας». Επίσης, στον Βυζαντινό κόσμο, το «Τάγμα των Καβαλαρίων», που ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα από τον αυτοκράτωρα Αλέξιο Κομνηνό, παρουσίαζε εξίσου μία μορφή ιπποτική.

Θέλοντας εδώ να προσεγγίσουμε τον καθαυτόν ιπποτισμό της εποχής της στρατιωτικής του έκφρασης και της ανάπτυξης του, θα πρέπει να ανακαλύψουμε τα χαρακτηριστικά που τον διαφοροποιούν σε σχέση με το οποιοδήποτε άλλο στρατιωτικό σύστημα στην ιστορία. Τα χαρακτηριστικά αυτά αποκαλύπτονται στις δύο φύσεις του Ιπποτισμού, την ιστορική και την μυθολογική, με άλλα λόγια μέσω της ιστορικής του διάστασης και της υπαρξιακής και αξιολογικής του διάστασης. Την μεν πρώτη την ανακαλύπτουμε μέσω της ιστορίας, τη δε δεύτερη μέσω του ρομαντικού ιπποτικού μυθιστορήματος. Ως προς την πρώτη, ας χρησιμοποιήσω ως κύριες πηγές  αφενός το σημαντικό έργο του μεγάλου διανοητή, φιλοσόφου, ιππότη και ιεραποστόλου του μεσαίωνα Ραιμόν Λουλ «Το Βιβλίο της Ιπποσύνης», και για την δεύτερη τον λεγόμενο «κύκλο του Αρθούρου», που αποτελείται από μια αχανή πληθώρα έργων και που παράλληλα αποτέλεσε την κύρια πηγή έμπνευσης του ρομαντικού ιπποτικού μυθιστορήματος. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ιπποτισμού (ή ιπποσύνης) είναι τα εξής:

Α. Η έννοια της Αυλής και η Ιπποτική κοινωνία

Β. Η Ιπποτική Μύηση

Γ. Η Αισθητική έκφραση

Δ. Η Αναζήτηση

Α. Μέσα στα μεσαιωνικά μυθιστορήματα και ιδιαίτερα στον μύθο του Γκράαλ (δηλαδή του Αγίου Δισκοπότηρου), οι ιππότες παρουσιάζονται όχι ως ένας απρόσωπος τακτικός στρατός όπου εκμηδενίζεται η αξία μοναδικότητας του ατόμου, αλλά ως μία κοινωνία μέσα στην οποία οι χαρακτήρες εκφράζονται ως προσωπικότητες και ανάλογα με τον χαρακτήρα της «περιπέτειας» αναλαμβάνουν δράση ατομικά ή συλλογικά. Αυτό το σημαντικό χαρακτηριστικό του ιπποτισμού καταδεικνύεται από το παράδειγμα των περιπλανώμενων ιπποτών, από την σημασία του να φέρουν το προσωπικό τους οικόσημο. Σχηματοποιείται ουσιαστικά όταν ο ιπποτισμός νοείται ως Τάγμα. Αξιοσημείωτο είναι πως ενώ η ίδρυση του πρώτου ιστορικά ιπποτικού τάγματος λαμβάνει χώρα με την σύσταση των «Φτωχών Ιπποτών του Ιησού Χριστού και του Ναού της Ιερουσαλήμ» (Ναΐτες) κατά τον 12ο αιώνα, ο Ιπποτισμός ως Τάγμα είχε οριστεί ήδη σε όλες του τις διαστάσεις από το ρομαντικό μυθιστόρημα και συγκεκριμένα από τους Αρθουριανούς θρύλους και το παράδειγμα των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης. Και για να ενισχύσουμε τα προλεγόμενα, στον συγκεκριμένο κύκλο της Αναζήτησης του Γκράαλ, η πορεία του κάθε ιππότη ήταν σχεδόν αποκλειστικά ατομική. Όπως αναφέρει ο Erich Kohler: «οι περιπέτειες τους είναι ατομικές περιπέτειες μέσω των οποίων οι ιππότες μπορούν να αποκτήσουν μια ταυτότητα που δεν είναι δυνατόν να αποκτηθεί μέσα στην ομάδα, ενώ παράλληλα αποδεικνύουν την δύναμη της ομάδας με «τα κατορθώματα των μελών της». Το γεγονός αυτό, καθώς δεν θα μπορούσαμε να το αποδώσουμε στην τύχη, θα πρέπει να το ερμηνεύσουμε βάσει της ιδιαίτερης σημασίας του. Μέσα από το χαρακτηριστικό αυτό η ιπποσύνη των μυθιστορημάτων, αλλά και ιστορικά, διαφοροποιείται στις αρχές και τους σκοπούς της από οποιαδήποτε άλλη πολεμική ομάδα στην ιστορία: το Τάγμα των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης είχε συσταθεί για κάποιο περαιτέρω σκοπό από την ανάγκη διατήρησης ενός στρατού. Σκοπό, που σχηματοποιείται με την παρατήρηση και των υπολοίπων ιδιαιτεροτήτων.

Η έννοια της Αυλής είναι το σημαντικότερο χαρακτηριστικό τόσο του ιστορικού κόσμου, όσο και των Αρθουριανών μυθιστορημάτων. Ο Λουλ λέει χαρακτηριστικά: «ο άρχοντας, ο οποίος στην αυλή του, στο συμβούλιο του ή στην τράπεζα του τιμά τον Ιππότη, τιμά τον εαυτό του στη μάχη. Ο άρχοντας που κάνει πρεσβευτή ένα σοφό Ιππότη του, εμπιστεύεται την τιμή του σε ευγενική καρδιά». Ακόμη και πριν την ίδρυση του πρώτου ιστορικού Τάγματος, έχουμε το Τάγμα των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης σε μορφή μυθιστορημάτων. Γιατί αυτό είναι σημαντικό; Η Αυλή των Ιπποτών είναι το Τάγμα τους και ο βασιλιάς είναι ο επικεφαλής τους. Η Αυλή είναι ο χώρος που λαμβάνονται οι σπουδαιότερες αποφάσεις και η σύγκληση της συνοδεύεται από ειδικά τυπικά. Η Αυλή λειτουργεί ως μία κοινωνία κλειστή. Δεν ήταν όλοι οι ιππότες του Αρθούρου και Ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης. Γι’ αυτό χρειάζονταν να αποδειχτούν πολλά περισσότερα. Στη Στρογγυλή Τράπεζα οι ιππότες ως ίσοι (συμπεριλαμβανομένου του Βασιλιά), ανταλάσσουν απόψεις – αλλά, όχι χάριν του φιλοσοφείν – αλλά με σκοπό την ανάληψη δράσεως. Είναι ένας χώρος Φωτός σε σχέση με το εξωτερικό σκοτάδι, όχι ως καταφύγιο αλλά ως ορμητήριο. Όταν ο Ιπποτισμός λαμβάνει μορφή Τάγματος τα δεδομένα αλλάζουν. Δεν έχουμε πλέον «έφιππους πολεμιστές» στην υπηρεσία του άρχοντα, αλλά τους ανθρώπους που είναι Ταγμένοι (Τάγμα) σε ένα σκοπό. Ο Χ. Μ. Γκητάκος στο «Αρθούρος, Θρύλος και Ιστορία» αναφέρει: «Η συμμετοχή τους (των ιπποτών) στην κοινωνία της Στρογγυλής Τραπέζης ήταν η πιο ιερή τους στιγμή…η Στρογγυλή Τράπεζα είναι ένας βωμός που αντανακλά το Ανώτερο μέσα στο κατώτερο…η Τράπεζα περιέχει ολόκληρο το σχέδιο της αλληλουχίας των θεϊκών εκπορεύσεων. Στην πραγματικότητα η Στρογγυλή Τράπεζα είναι ένα αρχέτυπο». Μεσαιωνικοί βασιλείς, όπως για παράδειγμα ο Εδουάρδος ΙΙΙ της Αγγλίας, είχαν ως πρότυπο τον Αρθούρο και τον κόσμο του και συγκαλούσαν «στρογγυλές τράπεζες» με βάσει ένα τέτοιο σκεπτικό. Η ίδρυση του Τάγματος της Περικνημίδας και οι συνεδριάσεις του, κατά τις οποίες καταγράφονταν στα πρακτικά οι ευγενικές πράξεις των Ιπποτών του, αποτελεί επίσης ένα εξαίσιο παράδειγμα. Σημειωτέον το γεγονός πως εάν ένας Ιππότης της Περικνημίδας αποδεικνυόταν ότι είχε διαπράξει κάποια πράξη ατιμωτική για αυτόν και το τάγμα του, διαγραφόταν από μέλος αυτού. Η εκδίωξη ενός Ιππότη από το Τάγμα της Ιπποσύνης γινόταν μέσω μιας δυσάρεστης τελετής, σύμφωνα με την οποία αποξηλώνονταν τα ιπποτικά του διακριτικά (ζώνη, αλυσίδα, σταυρός, ξίφος ή ότι άλλο), ενώ το οικόσημο του κρεμόταν ανάποδα. Συχνά επακολουθούσε δημόσια διαπόμπευση.         

Το άρθρο θα ολοκληρωθεί στο τρίτο μέρος, που θα ακολουθήσει σύντομα.