Συνεχίζουμε την αναδημοσίευση παλαιότερων άρθρων από το fanzine μας με ακόμα ένα άρθρο της αγαπητής Χριστίνας Μαλαπέτσα aka Luthien, μιας εκ των εμπνευστών και πρώτων αρχισυντακτών του “News from Bree”.
Ο Tolkien δήλωνε πάντοτε ξεκάθαρα ότι το έργο του δεν περιείχε κανενός είδους παραλληλισμούς με τη θρησκεία, ούτε κάποιο συγκαλυμμένο χριστιανικό μήνυμα. Πιθανότατα, μάλιστα, να εξοργιζόταν διαβάζοντας ένα άρθρο σαν κι αυτό. Κι όμως, η καθολική του πίστη, γαλουχημένος καθώς ήταν σ ’αυτή από παιδί, διέπει ολόκληρο τον τρόπο σκέψης του και, συνεπώς, το έργο του.
Στην Arda, το καλό και το κακό αποτελούν απόλυτες έννοιες και δεν ενυπάρχουν σε ισορροπία στον κάθε ήρωά του (με μοναδικές, ίσως εξαιρέσεις, τον επαναστάτη Feanor και τον ψυχικά διαταραγμένο Smeagol). Το καλό ανταμείβεται και κερδίζει, το κακό τιμωρείται. Η εξουσία διαφθείρει και κανείς δεν επιτρέπεται να ξεπερνάει τον εαυτό του ή τους άλλους, ακόμα και αν οι ικανότητες και οι δυνατότητές του το επιτρέπουν (ή ακόμα και το επιβάλλουν). Πόσο πολύ θυμίζει αυτή η νοοτροπία τη Βίβλο και δη την Παλαιά Διαθήκη…
Θα μπορούσε κανείς να γράφει για πάντα παραλληλίζοντας γεγονότα της Βίβλου με τη Μέση Γη, χωρίς ποτέ να καταλήξει σε κάποιο ουσιαστικό συμπέρασμα. Θα περιοριστώ, ωστόσο, στη σύγκριση των “κεφαλών” μεταξύ τους: Eru – χριστιανικός Θεός. Απολογούμαι εκ των προτέρων για κάποιες ίσως “βλάσφημες” απόψεις που θα διαβάσετε. Έχω βασιστεί σε όσο πιο ιστορικές πηγές γινόταν, αλλά, δυστυχώς, είναι τέτοια η φύση του άρθρου και τόσοι οι μύθοι που το τυλίγουν στα εφτά πέπλα της Σαλώμης, που καθίσταται απαραίτητη η κατάθεση προσωπικών-υποκειμενικών απόψεων.
Αρχίζοντας, θα ήθελα να διαχωρίσω τον χριστιανικό Θεό στις δύο προσωπικότητες που φαίνεται να έχει: τον σκληρό δημιουργό-τιμωρό της Παλαιάς Διαθήκης και τον στοργικό πατέρα της Καινής Διαθήκης. Ο Γιεχού (ή αλλιώς Γιαχβεχ ή ελληνιστή Ιεχωβάς) ήταν η ανδρόγυνη θεότητα (γιε μεταφράζεται ως κύριος-άνδρας και χου η κυρία-γυναίκα) που αργότερα αποποιήθηκε της γυναικείας του υπόστασης απ’ τους πιστούς τους, τους Χαβήρους (ή αλλιώς Χαμπέερ, όπως ονομάζονταν τω καιρώ εκείνω οι Εβραίοι). Αυτή η αποποίηση έγινε από τον ίδιο τον Μωυσή, σε μια προσπάθεια να τραβήξει τους Χαβήρους από την ελευθεριότητα του αιγυπτιακού πολυθεϊσμού και την παγανιστική λατρεία της γυναίκας μέσα απ’ την σάρκα και να τους οργανώσει σε μια αυστηρά ελεγχόμενη ομάδα που, πραγματώνοντας τις δικές του φιλοδοξίες, θα έφευγε από την άσωτη Αίγυπτο για να πάει να κατακτήσει την άσωτη Χαναάν, χώρα μητριαρχική την οποία λατρευόταν το θεϊκό ζευγάρι Μπάαλ-Αστάρτη.
Ο μορφωμένος στα ανάκτορα της Περ-Ραμσής Μωυσής δεν συνάντησε ιδιαίτερες δυσκολίες στην τροποποίηση και παραφθορά της πίστης των Χαβήρων, ούτε στην επιρροή του στους δούλους του Φαραώ. Αυτό που πραγματικά τον δυσκόλεψε ήταν ο ίδιος ο Ραμσής Β’, που τον ξεπερνούσε τόσο σε ευφυία όσο και σε ηγετικές ικανότητες. Ο Μωυσής κατέφυγε στην έρημο, όπου είχε όλο τον καιρό να γίνει μάρτυρας και να οργανώσει την επιχείρηση φυγής των Χαβήρων απ’ την Αίγυπτο. Όταν ο Ραμσής πέθανε και την βασιλεία της Αιγύπτου ανέλαβε ο ανίσχυρος Μερενφθά, ο Μωυσής βρήκε την ευκαιρία να επιστρέψει και, εκμεταλλευόμενος τις προϋπάρχουσες προφητείες και την άθλια διακυβέρνηση του Μερενφθά, ‘’δημιούργησε” τις πληγές της Αιγύπτου και πήρε το άνευ επιστροφής εισιτήριο για τη Χαναάν.
Στο μεταξύ είχε δημιουργήσει και τον Θεό που βόλευε τα συμφέροντά του…Ο Θεός αυτός, που μίλησε μέσα από μια φλεγόμενη βάτο και έγραψε με το θεϊκό του στυλό διαρκείας τις Δέκα Εντολές, είναι μια σκληρή και ανελέητη προσωπικότητα, γεμάτη απαγορεύσεις, επιβολές και απάνθρωπη τιμωρία στην παραβίαση των νόμων του και εντελώς αντίθετη ως προς τον τρόπο ζωής που είχαν μέχρι τότε συνηθίσει οι Χαβήροι. Ο αναμφίβολα έξυπνος Μωυσής είχε φροντίσει την προπαγάνδα του στην εντέλεια, κατασκευάζοντας την ιστορία της δημιουργίας που όλοι γνωρίζουμε.
Ο καλός κι εργατικός Θεός δημιουργεί μια τέλεια γη (τη Χαναάν ή αλλιώς Γη της Επαγγελίας ή αλλιώς Εδέμ, όπως είναι μερικά από τα ονόματα της εύφορης γης ανάμεσα στον Τίγρη και τον Ευφράτη), τα τέλεια ζώα και τους τέλειους ανθρώπους, κατ’ εικόνα και καθ΄ ομοίωσιν, υποβιβάζοντας έξυπνα το ρόλο της γυναίκας (μ’ ένα πλευρό τι παίρνω είπαμε;) σε απλό κατοικίδιο για να μη βαριέται ο άντρας και σε μια κινούμενη μήτρα για ν’ αναπαράγει το είδος του. Τα έχει κάνει όλα τέλεια, αλλά για να δικαιολογήσει ο Θεός την πιθανότητα αποτυχίας του πειράματος και ο Μωυσής την απλή πραγματικότητα, δημιουργεί και τον κακό Εωσφόρο, τσιράκια του οποίου, σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη, είναι το μήλο-σύμβολο της Αστάρτης και ο δαίμονας Βελζεβούλ ή αλλιώς Μπάαλ. Πόσο βολικό να είναι από δαίμονες κυριευμένη η όμορφη Χαναάν για να πάνε τα τέκνα του Ισραήλ και να την “καθαγιάσουν”…Έτσι και έγινε και η μαγευτική Χαναάν, το δώρο αυτού του άκαρδου Θεού στα παιδιά του, καταλήφθηκε δια της βίας και καταστράφηκε από τους “εκλεκτούς”…
Δυόμισι χιλιάδες χρόνια μετά, ήρθε ο Ιησούς να αναιρέσει τον Μωυσή (και ως εκ τούτου να βγει απ’τη μέση με πολύ συνοπτικές διαδικασίες απ’ τους Χαβήρους) και να δώσει στον Θεό ένα χαρακτήρα πολύ πιο κοντινό σ’ αυτό που αρχικά αντιπροσώπευε ο Γιεχού. Αν και τα ευαγγέλια με τη νέα, βελτιωμένη έκδοση του Θεού γράφτηκαν, με τη μορφή που τα γνωρίζουμε σήμερα, απ’ τους Ρωμαίους κάτι εκατοντάδες χρόνια μετά το θάνατο του Ιησού και πολύ μικρή σχέση έχουν με τις διδαχές του, είναι ωστόσο η πηγή στην οποία στηριζόμαστε για την μετά Χριστό προσωπικότητα του Θεού. Ένας ελεήμων, στοργικός και γεμάτος και γεμάτος κατανόηση ήταν ο Θεός μέσω του οποίου μπόρεσε τελικά η Ρώμη να κατακτήσει έμμεσα και διπλωματικά τον κόσμο. Ο Θεός, λοιπόν, που κατέκτησε τις συνειδήσεις μέσα από πολύ έξυπνο μάρκετινγκ, είναι αγάπη, συγχώρεση, αποδοχή. Με την ανοιχτή καρδιά του πατέρα καθοδηγεί, νουθετεί, επιπλήττει, αλλά και συγχωρεί, μέσα στην αγάπη του, τα λάθη των παιδιών του. Είναι η προσωποποίηση του δίκαιου καλού.
Ένα αμάλγαμα των δύο αυτών εκφάνσεων του χριστιανικού Θεού αποτελεί ο Eru. Καθοδηγούμενος αυστηρά απ’ τις γραφές, ο Tolkien δημιούργησε τον Illuvatar, έναν θεό που, μέσα απ’ τα παιδιά του, ξεκινά το δύσκολο έργο της γέννησης ενός κόσμου. Η αντίθεσή του με τον χριστιανικό Θεό είναι ότι ο Eru δεν δημιουργεί ο ίδιος τον κόσμο, αλλά καθοδηγεί στη δημιουργία, ενώ ο Θεός τα κάνει όλα μόνος του, χωρίς τη συμβολή ή τη συμβουλή των αγγέλων. Μέχρι εδώ έχουμε έναν ανοιχτόμυαλο θεό, ο οποίος μοιάζει στον Θεό της Καινής Διαθήκης. Όταν όμως μπαίνει στη μέση το ζήτημα της ελεύθερης βούλησης, αποσύρεται το δοξάρι και βγαίνει το μαστίγιο. Ο Eru θυμίζει τον εβραϊκό, απόλυτο και δυνάστη θεό που δηλώνει έμπρακτα ‘’my way or the highway’’. Εξαναγκάζει σε σιωπή και εν συνεχεία εξορίζει τον ταλαντούχο Melkor. Σας θυμίζει μήπως κάτι από Εωσφόρο αυτό; Μήπως ο Melkor είχε βάλει στο μάτι καμιά μηλιά;
Κάτι άλλο που είναι κοινό, είναι η απομάκρυνση του Eru απ’ τα τεκταινόμενα μετά από κάποιο καιρό. Με το που δημιουργήθηκαν και οι άνθρωποι, δεν έχουμε πλέον τον Eru να μιλάει, αλλά τον Manwe δια στόματος του Πατρός. Όπως ακριβώς και στη χριστιανική θρησκεία, όπου μετά την Παλαιά διαθήκη, δεν έχουμε πλέον φλεγόμενες βάτους και βροντερές φωνές, έχουμε τα στόματα των προφητών και του Ιησού με τους μαθητές του, έτσι και στην Arda ο Eru δεν ασχολείται πλέον με τα εγκόσμια, αλλά αφήνει τους Valar να κάνουν το θέλημά του (και να βγάζουν ενίοτε τα κάστανα απ’ τη φωτιά με γυμνά χέρια). Αλλά η ουσιαστικότερη διαφορά ανάμεσα στον κόσμο μας και τη Μέση Γη, είναι η παντελής έλλειψη θρησκείας στη Μέση Γη, παρ’όλο που υπάρχουν κάποιοι που όχι μόνο νομίζουν, αλλά γνωρίζουν την ύπαρξη των Valar και του Eru. Ο μόνος που κάποια στιγμή λατρεύεται θεϊκά είναι ο Melkor κι αυτός για λίγο. Δεν σας φαίνεται περίεργο το γεγονός ότι δεν υπάρχει κανένας ναός ή θρησκευτικό τελετουργικό στη Μέση Γη; Ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι γαλουχημένος απ’ τις φασκιές του στην ανάγκη της θρησκευτικής πίστης, προκειμένου να εξηγήσει τα ανεξήγητα και να αποκτήσει ελπίδα για ό,τι τον περιμένει μετά θάνατον. Εντάξει, τα ξωτικά γνωρίζουν τι τα περιμένει και γνωρίζουν ότι με το που αφήσουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τη Μέση Γη, θα πάνε για καφέ στα δώματα του Mandos. Οι άνθρωπου, όμως; Πού είναι στη Μέση Γη το περιβόητο ρητό του Βολταίρου ‘’αν δεν υπήρχε Θεός, θα έπρεπε να εφεύρουμε έναν Θεό;’’ Πόσο ανώτεροι (ή κατώτεροι) είναι οι άνθρωποι της Μέσης Γης που δεν νοιώθουν την ανάγκη να θεοποιήσουν ό,τι μπορεί να βρίσκεται πάνω απ’ αυτού;
Κι εκεί είναι και η μέγιστη αντίθεση ανάμεσα στον κόσμο του Tolkien και τον δικό μας… Τι σημασία μπορεί να έχει ο όποιος Θεός αν δεν υπάρχει πίστη σ’ αυτόν; Στη Μέση Γη γίνονται πολλοί πόλεμοι, αλλά καμιά σταυροφορία, πολλές θυσίες, αλλά καμιά σταύρωση. Υπάρχουν πολλοί σοφοί, αλλά κανένας προφήτης, πολλά ιδανικά, αλλά εμπνευσμένα απ’ τα προσωπικά αισθήματα κι όχι απ’ το φόβο του Θεού. Δεν υπάρχει ούτε παράδεισος, ούτε κόλαση, παρά μόνο μέσα στο κάθε πλάσμα. Κι αν σε κάτι θα μπορούσε να δοθεί το όνομα της πραγματικής ελεύθερης βούλησης, θα ήταν σ’ αυτό: ο Eru καταδίκασε έναν Melkor γιατί τόλμησε να διαφέρει, αλλά, μέσω αυτού (και της ισορροπίας που αυτός δημιούργησε ανάμεσα στο καλό και το κακό), έδωσε την απόλυτη ελευθερία σε όλα τα πλάσματα να δρουν και να δρέπουν τους καρπούς των πράξεων τους (είτε επιβράβευση είτε τιμωρία) πάνω στην ίδια γη που τις έσπειραν κι όχι σ’ ένα ‘’άλλο κόσμο’’. Δεν είναι αυτή η μεγαλύτερη πρόκληση για την αρετή;
Luthen Tinuviel
