Ψάχνοντας τη Μαγεία της Δημιουργίας – Τρόποι ανάγνωσης του Τόλκιν

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ τι είναι αυτό που σας συναρπάζει πολύ στον κόσμο του καθηγητή? Συχνά πυκνά περνάει από το μυαλό μου και προσπαθώ να προσδιορίσω την πηγή της αγάπης μου για το έργο του. Σίγουρα, υπάρχουν πολλές πλευρές της δημιουργίας του που έλκουν το ενδιαφέρον μου και δεν με κάνουν ποτέ να βαριέμαι. Η παγίδα είναι να αρχίσεις να σκέφτεσαι πως και γιατί. Πιστεύω πως τη στιγμή που γράφω αυτό το άρθρο πέφτω ο ίδιος στην παγίδα. Ας είναι…..

Tolkien books

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Θα ξεκινήσω κάνοντας μία αναφορά γενικά στο φανταστικό και μετά θα προχωρήσουμε στα λημέρια μας. Δύο στοιχεία που καλώς η κακώς δεν τα βρίσκουμε στην καθημερινή ρεαλιστική πραγματικότητα είναι το επικό και το μαγικό… ή μάλλον τα βρίσκουμε αλλά μασκαρεμένα. Ο καθένας με το δικό του όμορφο τρόπο ενσταλάζει τα δύο αυτά στοιχεία στην προσωπική του ζωή, στις ελπίδες, τα όνειρα και τα ιδανικά του.  Ένας τρόπος να έρθουμε σε επαφή με αυτά είναι οι πόρτες που μας ανοίγει η πλούσια φαντασία μας και συχνά η λογοτεχνία που μας πυροδοτεί και μας εμπνέει. Ειδικότερα, για πολλούς από εμάς, αυτή την επαφή την προσφέρει πολλές φορές η φανταστική λογοτεχνία. Μία τέτοια πόρτα είναι που μας ανοίγει ο καθηγητής και εκεί συναντάμε τον εσωτερικό μας κόσμο, τα άσχημα, τα καλά και τις επιθυμίες μας να αντικατοπτρίζονται στις ιστορίες του, στις διάφορες φυλές, στους ήρωες μας, στον κόσμο και στις γλώσσες της Μέσης-γης. Το βασικό στοιχείο που κάνει αυτούς τους κόσμους τόσο όμορφους είναι ότι είναι ιδεατοί. Πιστεύω πως αν δεν ήταν και όντως μπορούσε κανείς να τους επισκεφτεί και να τους ζήσει, ίσως να μην ήταν τόσο ποθητοί ή τόσο ωφέλιμοι. Είναι εξωτικοί και έχουν πολλές φορές όσα μας λείπουν, όσα θα θέλαμε.

Ένα από τα βασικά στοιχεία του φανταστικού είναι η μαγεία και πραγματώσεις της ανάλογα με τον κόσμο του κάθε συγγραφέα. Η πεμπτουσία της μαγείας είναι ο μυστικιστικός της χαρακτήρας, το γεγονός ότι δεν μπορούμε να συλλάβουμε την ίδια αλλά και την πηγή της. Ο μεσαίωνας αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα, με πολλούς επιστήμονες να χαρακτηρίζονται μάγοι και μάγισσες και να καίγονται στην πυρά, καθώς οι άνθρωποι ήταν πνιγμένοι στις δεισιδαιμονίες,  λόγω των τότε θρησκευτικών αντιλήψεων και αδυνατούσαν ή αρνιόταν να δεχθούν κάθε τι επιστημονικό χωρίς να χαρακτηριστεί σατανικό. Οι έννοιες επιστήμη και μαγεία ήταν εύκολο να συγχιστούν την περίοδο εκείνη. Ερχόμενοι όμως στον κόσμο της φαντασίας ας πάρουμε παράδειγμα τον κόσμο του καθηγητή. Ξέρουμε ότι οι Iστάρι είναι μάγοι και ότι η μαγεία τους προέρχεται από την αγγελική τους φύση (Mayar). Αν μπορούσε κανείς να τους προσεγγίσει εύκολα τότε ίσως να έχαναν κομμάτι της αξίας τους. Η αγεφύρωτη αυτή απόσταση είναι αυτή που ξυπνά μέσα σε πολλούς την ανικανοποίητη δίψα να αναζητήσουμε το ασύλληπτο, το παρθένο, το απλησίαστο.

Istari

 

 

 

 

 

 

Ένα άλλο κομμάτι που προκαλεί παρόμοιο ενθουσιασμό και ενεργοποιεί τη φαντασία μας αποτελούν τα “κενά” στις ιστορίες του καθηγητή. Αν και υπάρχουν πολλά συμπληρώματα σε βιβλία όπως τα “Unfinished Tales”, τους τόμους του History of Middle-earth και φυσικά τα πάμπολλα παραρτήματα, δεν παύουν να υπάρχουν ασάφειες και ατέλειωτες δυνατότητες για τον αναγνώστη να συμπληρώσει πληροφορίες μάχες και πρόσωπα στο μυαλό του. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι δύο “μπλε” Ιστάρι ή οι λεπτομέρειες για τους 9 μαύρους καβαλάρηδες. Μπορούμε να βρούμε σκόρπιες νύξεις εδώ και εκεί για αυτούς αλλά πουθενά κάτι που να τους προσδιορίζει με σαφήνεια. Έχουμε μπροστά στα μάτια μας ένα φανταστικό σύμπαν που όχι απλά δεν είναι περιορισμένο, αλλά αντιθέτως μας δίνει τη δυνατότητα να δημιουργήσουμε κομμάτι τους και εμείς οι ίδιοι. Τι πιο προτρεπτικό και ελπιδοφόρο από την ελευθερία της δημιουργίας? Έτσι, έχω περπατήσει στις ερημιές των Χαράντριμ και του Ρουν και έχω ταξιδέψει στα απόμακρα βασίλεια των Νάνων…

Σαφέστατα, δεν θα μπορούσε να παραλείψει κανείς το επικό κομμάτι, που είναι από τα βασικά θεμέλια της φανταστικής λογοτεχνίας. Επικές πράξεις και κώδικες συμπεριφοράς αποτελούν κάποια από τα στοιχεία που συγκροτούν το θεμέλιο αυτό λίθο. Προσωπικά, πιστεύω ότι οι πράξεις αυτές δεν περιορίζονται από την εποχή ή άλλου τύπου συνθήκες όπως ο ρουχισμός. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ντυμένος ιππότης ή να ζει στο μεσαίωνα για να ακολουθεί ένα ιπποτικό τρόπο συμπεριφοράς. Βέβαια, δεν μπορώ να αρνηθώ ότι ένα τέτοιο πλαίσιο ευνοεί την σύλληψη της ιδέας του επικού. Για να εναρμονίσει κανείς τη σημερινή πραγματικότητα με το επικό χρειάζεται προσπάθεια. Μία τέτοια προσπάθεια σύνδεσης θεωρώ πως γίνεται μέσω των RPGs όπως το Dungeons&Dragons και το Mage, αλλά κυρίως μέσω του Live action role-playing game (LARP), μέσω του οποίου μπορεί να επιχειρήσει κανείς να ζήσει λίγο από τη “μαγεία” περασμένων εποχών. Ο κόσμος του καθηγητή βρίθει από παραδείγματα επικής συμπεριφοράς. Η πρώτη που μου έρχεται στο μυαλό είναι η υπεράνθρωπη προσπάθεια του Boromir να υπερασπιστεί τον Merry και τον Pippin. Η στάση του Άραγκορν σε όλη την τριλογία του “Άρχοντα των Δαχτυλιδιών” αλλά και ο Φρόντο με το απίστευτα βαρύ φορτίο του, αποτελούν ακόμα δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Φυσικά, μόνο συμβολικά μπορούν να λειτουργήσουν για εμάς ωστόσο είναι ένα πολύ καλό σημείο από το οποίο μπορούμε να ξεκινήσουμε. Ας μην ξεχνούμε ότι κάθε πρότυπο και κάθε χαρακτήρα έχει τις αδυναμίες του. Τότε μάλιστα θαρρώ πως γίνεται πιο ευδιάκριτη η δύναμη του χαρακτήρα του. Παρά την επιρροή του Δαχτυλιδιού επάνω στον Μπόρομιρ, εκείνος ήταν παρών όταν χρειάστηκε, θυσιάζοντας τη ζωή του για να καθυστερήσει τους Ουρούκ Χάι.

Boromir by Sasucook
Boromir by Sasucook

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Συμπεραίνοντας, ο Τόλκιν μας προσφέρει πολλές ευκαιρίες να έρθουμε σε επαφή με ένα κόσμο αλλιώτικο και ιδανικό. Μας κάνει καλύτερους ανθρώπους σε πολλά επίπεδα. Ενισχύει τη φαντασία μας, μας δίνει πρότυπα συμπεριφοράς και μας ταξιδεύει σε μέρη ανεξερεύνητα και μαγικά. Μας προσφέρει μία δυνατότητα φυγής που καλώς ή κακώς ιδιαίτερα στις μέρες είναι καλοδεχούμενη. Μας μαθαίνει πως παρά τις δυσκολίες μπορούμε να τα καταφέρουμε ό,τι κι αν βρούμε μπροστά μας, όπως μας έμαθαν οι ήρωες του. Μας φανερώνει πως υπάρχει μαγεία στον κόσμο, έστω μεταμφιεσμένη και μας παρακινεί να τη αναζητήσουμε κι εμείς με τη σειρά μας. Υπάρχει για όλους μας κάπου εκεί έξω. Παράλληλα, αφήνοντας μας τον πλούτο των σημειώσεων, των πρωτόλειων εκδοχών και των διαρκών αλλαγών πάνω σε αγαπημένες ιστορίες και χαρακτήρες, μας μυεί στη βαθύτερη σκέψη του, στη λαμπρότητα της ευφυίας του και τη εύρος των γνώσεων του. Μήπως όμως έτσι μας στερεί την απόλαυση του ολοκληρωμένου κειμένου; Μήπως η υπερ-ανάλυση αφαιρεί τη μαγεία της αφήγησης και από ταξιδιώτες στην περιπέτεια της ανακάλυψης μας μετατρέπει σε εξερευνητές των στείρων σπηλαίων, που ναι μεν μας δίνουν το μέγεθος της προσπάθειας, αλλά γεμάτα καθώς είναι με εγκαταλελειμμένες πρώτες ιδέες, στερεύουν την ορμή της δικής μας φαντασίας;

Μην ξεχνάτε ότι υπάρχει πάντα αυτή η πιθανότητα. Κι όταν αρχίσετε να αναρωτιέστε πώς και γιατί, σκεφτείτε το καλά και..

Choose wisely!

Δημήτρης Κολοβός aka Feanor