Ο Τεντ Νάσμιθ, ένας από τους πιο αναγνωρίσμους και αγαπητούς στο κοινό εικονογράφους του έργου του καθηγητή Τόλκιν, είναι εδώ και πολλά χρόνια καλός φίλος και αρωγός του Συλλόγου μας. Με την ευγένεια που τον χαρακτηρίζει, μας επιτρέπει να χρησιμοποιούμε τα έργα του, είναι σε επικοινωνία μαζί μας και περιμένει την κατάλληλη ευκαιρία για να μας επισκεφθεί. Έτσι, στο ίδιο πνεύμα συντροφικότητας, δέχτηκε να απαντήσει στις ερωτήσεις που του υπέβαλε ο Δημήτρης Κολοβός.
Πώς γνωρίσατε αρχικά το έργο του Τόλκιν ως αναγνώστης και πώς έγιναν τα γραπτά του μια από τις κυριότερες πηγές έμπνευσης για εσάς και τη ζωγραφική σας;
TN: Ήμουν έφηβος, ίσως 14 ετών; Η μεγαλύτερη αδελφή μου σκέφτηκε ότι μπορεί να μου αρέσει ο «Άρχοντας των Δαχτυλιδιών», ένα βιβλίο που εκείνη είχε διαβάσει επειδή άρεσε πολύ στο αγόρι της. Η αντίδραση μου ήταν σχεδόν στιγμιαία μόλις το διάβασα, μια πολύ δυνατή αίσθηση έξαψης και ενθουσιασμού. Αργότερα, όταν ήμουν φοιτητής Καλών Τεχνών και εκπαιδευόμενος εικονογράφος, ο «Άρχοντας των Δαχτυλιδιών» ήταν πολύ δυνατή πηγή έμπνευσης για πιθανά σχέδια και σύντομα απεικόνιζα τις εντυπώσεις μου από τους χαρακτήρες. Η απόλαυση που αισθανόμουν καθώς δημιουργούσα αυτά τα έργα ποτέ δεν μειώθηκε. Συνέχισα να εφαρμόζω το ταλέντο μου πάνω στα μεγάλα μυθιστορήματα του Τόλκιν, τον « Άρχοντα των Δαχτυλιδιών» και το «Χόμπιτ». Το «Σιλμαρίλλιον» δεν είχε εκδοθεί ακόμα.
Ποιο από τα λογοτεχνικά έργα του Τόλκιν θαυμάζετε περισσότερο; Είναι το ίδιο που σας έχει δώσει την μεγαλύτερη έμπνευση μέχρι στιγμής;
TN: Υποθέτω ότι o «Άρχοντας των Δαχτυλιδιών» έρχεται σε πρώτη θέση για μένα, παρότι το «Σιλμαρίλλιον» ασκεί μια πολύ ιδιαίτερη και διαρκή γοητεία και προσφέρει λιγότερο χρησιμοποιημένα καλλιτεχνικά θέματα. Και πιστεύω ότι η ο «Άρχοντας των Δαχτυλιδιών» με ελκύει περισσότερο επειδή ήταν η πρώτη μου εντύπωση από την Μέση-γη, αλλά και λόγω του είδους του μυθιστορήματος, που είναι μια ολοκληρωμένη δουλειά, γραμμένη με πολύ κόπο και αγάπη. Το «Σιλμαρίλλιον» δεν θα είναι ποτέ αυτό που ονειρεύτηκε ο Τόλκιν ότι θα ήταν. Έχουμε μόνο το έργο που ο Κρίστοφερ Τόλκιν (και ο Γκάι Γκάβριελ Κέι) κατάφερε να συγκεντρώσει και να επιμεληθεί. Το «Χόμπιτ» απευθύνεται σε νεαρότερους αναγνώστες, βέβαια, και αλλάχτηκε ως προς το πρωτότυπο έτσι ώστε να εναρμονιστεί σε γενικές γραμμές με το «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών». Γι’ αυτό, αν και το αγαπώ πολύ, δεν είναι το πιο αγαπημένο μου.
Ποιαν θεωρείται την μεγαλύτερη αρετή σας ως καλλιτέχνη; Προτιμάτε τα σχέδια ή τους πίνακες; Και είστε καλύτερος στα τοπία ή στα πλάσματα;
TN: Είμαι κατά πολύ καλύτερος ζωγράφος τοπίων παρά χαρακτήρων, αν και πάντα δουλεύω σκληρά να πετύχω ικανοποιητικά τους χαρακτήρες μου. Σχεδιάζω τα τοπία με ευκολία και πιστότητα από το μυαλό μου. Οι φιγούρες και η ανατομία δεν έρχονται τόσο αβίαστα, αν και η ικανότητα μου στο ελεύθερο σχέδιο είναι αρκούντως καλή. Και ναι, προτιμώ τους πίνακες από τα σχέδια. Εκτός και αν πρόκειται για πολύ φίνα σκίτσα, όπως αυτά που έκανα για την deluxe δίτομη έκδοση του «Game of Thrones». Πολλά σκίτσα ήταν με μολύβι, πολλές φορές σε έγχρωμο χαρτί, τονισμένα με λευκό – πολύ ωραία δουλειά, και ευκαιρία να τελειοποιήσω τις ικανότητές μου σε αυτό το μέσο. Από πλευράς προτερήματος, θα έλεγα πως είμαι ένα παραδοσιακός, αφοσιωμένος εικονογράφος με ταλέντο στον ρεαλισμό και τις παλιές τεχνοτροπίες!
Πώς αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά η δουλειά σας στους Τολκινικούς κύκλους; Και πώς αντιμετωπίζουν την σχετική δουλειά σας άνθρωποι που δεν έχουν καμία επαφή με το έργο του Τόλκιν;
TN: Ποτέ δεν νοιάστηκα για τους ανθρώπους που δεν «έπιαναν» το γιατί αφιέρωνα χρόνο και ενέργεια στην τέχνη με θέμα τον Τόλκιν, μιας και υπήρχαν πολλοί που την ενέκριναν και επειδή ήμουν σούπερ-εμπνευσμένος από τα βιβλία. Όμως, τη δεκαετία του ’70 δεν είχα τρόπο να ξέρω πού να βρω θαυμαστές του έργου μου πέρα από τον φιλικό μου κύκλο. Συνειδητοποίησα, ότι για να μπορέσω να μοιραστώ την τέχνη μου, έπρεπε με κάποιον τρόπο να καταφέρω να εκδοθεί. Τότε εκδίδονταν πολλά ετήσια εικονογραφημένα ημερολόγια, έτσι έψαξα να βρω με ποιόν να επικοινωνήσω σε αυτόν τον τομέα. Με τον καιρό κατάλαβα, ότι οι εκδότες του Τόλκιν ήταν Άγγλοι, όχι Αμερικανοί (ή Καναδοί) και επίσης ανακάλυψα το Tolkien Society, έναν βρετανικό σύλλογο. Τους έγραψα, μετά έγινα μέλος και μέσω αυτών η τέχνη μου (σε φωτογραφίες) ήρθε στην προσοχή των εκδοτών George Allen and Unwin.
Μπορείτε να μας μιλήσετε περιληπτικά για την συνεργασία σας με το Tolkien Estate, του εκδότες του Τόλκιν και το στούντιο της Weta, αναφορικά με την εικονογράφηση των βιβλίων και την δουλειά σας στις ταινίες;
ΤΝ: Όπως προανέφερα, ήρθα σε επαφή με τους εκδότες George Allen and Unwin περίπου μια δεκαετία αφότου είχα αρχίσει να εικονογραφώ τα βιβλία. Τότε πλέον είχε κυκλοφορήσει και το «Σιλμαρίλλιον» κι εγώ το μελετούσα και εμβάθυνα σε αυτό. Σύντομα, έλαβα μια επιστολή από την Jane Johnson, που επαινούσε τις προσπάθειες μου. Το ακολούθησε μια πρόσκληση να συναντήσω τον εκδότη David Fielder στο World Fantasy Convention στην Οττάβα στα μέσα της δεκαετίας του ’80. Αφού εξέτασε τα πρωτότυπα σχέδια, μου είπε ότι ενδιαφέρονταν να τα χρησιμοποιήσουν για το επερχόμενο Ημερολόγιο Τόλκιν. Αυτά όλα ήταν πριν το internet και μιας και σχεδίαζα να κάνω ένα γύρο της Αγγλίας (για να δω στα μουσεία πίνακες των αγαπημένων μου καλλιτεχνών της σχολής Pompier), πήρα τα πρωτότυπα μαζί μου και τα άφησα στους George Allen and Unwin να τα φωτογραφίσουν και να τα πάρω με την επιστροφή μου στο Λονδίνο. Από τότε, τα έργα μου δημοσιεύονται κάθε λίγα χρόνια στα ημερολόγια.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’90 υπέβαλα μια σειρά από έγχρωμα πρωτόλεια σκίτσα πολλών σκηνών από το «Σιλμαρίλλιον», έχοντας περάσει πολλούς μήνες διαβάζοντάς το και ψάχνοντας για ιδέες πριν κάνω τα σχέδια. Αυτό μου εξασφάλισε τη δουλειά της εικονογράφησης του βιβλίου και την απευθείας επαφή με τον Κρίστοφερ Τόλκιν. Τον είχα ήδη συναντήσει δυο φορές στο παρελθόν. Μια φορά στο Mythcon 1987 (Milwaukee, USA), κι άλλη μία στο Συνέδριο της Εκατονταετηρίδας του Τόλκιν «Centenary Conference», το 1992 στη Οξφόρδη. Δουλέψαμε πολύ ευχάριστα μαζί για την εικονογράφηση, με τον κ. Τόλκιν ως σύμβουλο, να συζητάμε τις επιλογές των θεμάτων εικονογράφησης και τους τυχόν προβληματισμούς που μπορεί να είχε σχετικά, αλλά κατά τα άλλα είχα ελευθερία κινήσεων.
Εξακολουθώ να έχω φιλικές σχέσεις με τους εκδότες HarperCollins, που έγιναν εκδότες του Τόλκιν από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, και αφού το εικονογραφημένο ‘Σιλμαρίλλιον» είχε εκδοθεί σε δύο διαφορετικές εκδοχές, ανέλαβα ξανά να εικονογραφήσω το ημερολόγιο JRR Tolkien Calendar, με 13 πίνακες τη φορά για τα έτη 2002, 2003, και 2004, και για τα οποία είχα και πάλι ελευθερία στην επιλογή των θεμάτων.
Ποια καλλιτεχνικά ρεύματα σας ενέπνευσαν περισσότερο σχετικά με τα έργα σας πάνω στα θέματα του Τόλκιν αλλά και γενικότερα;
TN: Έχω την τάση να στρέφομαι στην παραδοσιακή ζωγραφική και τους εικονογράφους του 19ου αιώνα για καθοδήγηση ως προς το στυλ και την γενική αίσθηση, αλλά και σε κάποιους εικονογράφους του 20ου αιώνα. Ανέφερα το κίνημα Pompier, το οποίο είναι παραδοσιακή κλασσική ζωγραφική των Βρετανικών και Γαλλικών καλλιτεχνικών ακαδημιών που συχνά εξυμνεί Ελληνικούς μύθους ή την κλασσική Ελλάδα της χρυσής εποχής. Επίσης, για την ζωγραφική τοπίων στρέφομαι στη Σχολή του Ντίσελντορφ και την American Luminist Art. Η απεικόνιση των νεράιδων παίζει ρόλο, φυσικά. Και επίσης οι βικτωριανοί πίνακες με παραμύθια. Αυτό είναι ένα καλό σύνολο, χωρίς να μπω σε πολλές λεπτομέρειες. Για τις άλλες μου εικονογραφήσεις, οι επιρροές ήταν πάντα από τους καλύτερους εικονογράφους του κάθε είδους, είτε επρόκειτο για σχέδια αυτοκινήτων, αρχιτεκτονικά σχέδια, εικονογράφηση βιβλίων (εκτός Τόλκιν), διαφημιστικά, εκπαιδευτικά ή οτιδήποτε άλλο.
Έχουμε δει ότι ο Τόλκιν και τα έργα του έχουν επηρεάσει βαθιά τον 20ο αιώνα και συνεχίζουν ακόμη. Η τέχνη, η λογοτεχνία, η μουσική και η ακαδημαϊκή έρευνα είναι μόνο κάποια από τα πεδία όπου παρατηρούμε την επιρροή του Καθηγητή. Μπορείτε να κάνετε μια εκτίμηση για το πόσο επηρέασε την εικαστική τέχνη και με ποιόν τρόπο;
TN: Δεν είναι πεδίο της ειδικότητας μου, θα έλεγα όμως ότι ο Τόλκιν είχε μια ανυπολόγιστα μεγάλη επίδραση στο είδος του φανταστικού και ως εκ τούτου και στην εικαστική του έκφραση, αναζωπυρώνοντας το ενδιαφέρον προς τα παραδοσιακά παραμυθένια και μυθολογικά θέματα. Υποψιάζομαι ότι μιας και ο «Άρχοντας των Δαχτυλιδιών» είναι πλέον κομμάτι της ποπ κουλτούρας και η γενιά του Baby Boom μεγάλωσε με αυτό (το βιβλίο) και με άλλες παρόμοιες πολιτισμικές επιρροές, ειδικά τα κόμικς που παρουσίαζαν μύθους σε μοντέρνο περίβλημα, έχει καταλήξει να συνδέεται αναπόσπαστα με την εποχή μας. Ακόμα περισσότερο μετά και την δημιουργία των ταινιών, που έσπασαν το φράγμα της αναγνώρισης του κόσμου προς το έργο του Καθηγητή Τόλκιν.
Βλέπουμε αρκετούς ανθρώπους που εμπνευσμένοι από το έργο του Καθηγητή παρουσιάζουν δημιουργίες τους. Ο Jay Johnstone και η Elena Kukanova είναι μόνο δύο από πολλούς. Πιστεύετε ότι ο Τόλκιν μπορεί να αποτελέσει διαχρονική επιρροή στην εικαστική τέχνη και ότι όλο και περισσότεροι καλλιτέχνες θα ακολουθήσουν το παράδειγμά σας;
TN: Λοιπόν, είναι ευρέως γνωστό ότι ο Τόλκιν παραδεχόταν πως το δημιούργημα του, όσο περίτεχνο κι αν είναι, ήταν περιορισμένο από τον χρόνο και την ενέργεια που ο ίδιος μπόρεσε να του διαθέσει στη διάρκεια της ζωής του, και ότι «άλλα χέρια, χρησιμοποιώντας χρώμα, μουσική και δραματική τέχνη» ίσως να διευρύνουν αυτό που εκείνος έγραψε και να συνεχίσουν να είναι μια μορφή δύναμης της δημιουργικής έκφρασης του. Με δεδομένους τους περιορισμούς των πνευματικών δικαιωμάτων και τις εντάσεις γύρω από το θέμα της επέκτασης του αυθεντικού κειμένου και των ιστοριών, καθώς και των περιορισμών των άλλων μέσων έκφρασης, είναι αξιοθαύμαστο πόσα πολλά εικαστικά έργα έχουν δημιουργηθεί και πόσο καλά έχει εξελιχθεί η εμπνευσμένη από τον Τόλκιν τέχνη κάθε μορφής. Κάποια έργα είναι όντως πολύ υψηλού επιπέδου. Για παράδειγμα, ο Ουαλός συνθέτης Paul Corfield Godfrey ετοιμάζει τώρα CDs από τις 4 όπερες που έχει συνθέσει, εμπνευσμένος από τις υψηλές ιστορίες του «Σιλμαρίλλιον». (Έργα εμπνευσμένα από τον Τόκλιν) θα συνεχίσουν να έχουν θέση στην ποπ κουλτούρα, κυρίως, αλλά και στην υψηλή Τέχνη και ο χείμαρρος των ακαδημαϊκών αναλύσεων του πολύπλευρου έργου του είναι απόδειξη του πόσο σημαντικό είναι αυτό.
Πάντοτε επεδίωκα το άριστο αποτέλεσμα στην απόδοση των σκηνών, πιστεύοντας ότι ο Τόλκιν δικαιολογεί μια τέτοια προσέγγιση. Πιστεύω επίσης, ότι η φαντασία του είναι τέτοιου εκτοπίσματος που θα αντέξει στη δοκιμασία του χρόνου (όλα καλά μέχρι τώρα!). Κι αν έχω καταφέρει να εμπνεύσω νεότερους εικονογράφους στο να εξερευνήσουν τις χαρές της ρεαλιστικής φαντασίας στη ζωγραφική, ή αν οι πίνακες μου έχουν αγγίξει κάποιους ανθρώπους, τότε θα έχω πετύχει κάτι ιδιαίτερα σημαντικό και μέσα στο πνεύμα της συνέχειας του Τόλκιν από «άλλα χέρια».
Τεντ Νάσμιθ, Νοέμβριος 2018