Το άρθρο αποτελεί το περιεχόμενο της ομότιτλης ομιλίας που έδωσε ο Σπύρος Σαμψώνας στα πλαίσια του φεστιβάλ “O Παραμυθένιος Κήπος – Will o’ Wisps Festival”.
Ο Τόλκιν είναι ένας από τους μεγαλύτερους- για αρκετούς ο μεγαλύτερος- συγγραφείς της Ηρωικής Φαντασίας . Γνωστός παγκόσμια για τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών – σε αυτό συνετέλεσαν και οι ταινίες – αλλά και γενικότερα για τον κόσμο της Μέσης Γης που δημιούργησε, είναι σαφέστατα και πέραν κάθε αμφιβολίας ο επιδραστικότερος συγγραφέας της Λογοτεχνίας του Φανταστικού. Λιγότεροι είναι εκείνοι όμως που γνωρίζουν ότι ο Τόλκιν ήταν ένας ευφάνταστος παραμυθάς (ειρωνεία για κάποιον που απεχθανόταν τα κλασικά παραμύθια των Άντερσεν, Γκριμ, Κάρολ). Άνθρωπος με ιδιαίτερο ταλέντο στο να σκαρφίζεται ιστορίες με την παραμικρή αφορμή που μάλιστα συνήθιζε να τις γράφει εκείνη τη στιγμή και στα πιο περίεργα σημεία … στο περιθώριο ενός βιβλίου, ενός τετραδίου, σε τσαλακωμένα χαρτιά ακόμα και σε κόλλες εξετάσεων σπουδαστών! Ιστορίες που είτε τις χρησιμοποιούσε για να απλοποιήσει και να κάνει πιο θελκτικό για τους σπουδαστές του το μάθημα φιλολογίας και αγγλοσαξονικών, είτε για να μαγέψει και να συνεπάρει τα αγαπημένα του παιδιά. Κατά καιρούς και με αφορμή αρκετά αφιερώματα, βιογραφίες ή εργασίες πάνω στον καθηγητή πολλοί από τους σπουδαστές του και τα ίδια του τα παιδιά έχουν αναφερθεί σε αυτή του την ικανότητα. Είμαστε μάλιστα τυχεροί που πολλές από αυτές τις ιστορίες και παραμύθια, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, κατάφεραν να βρουν το δρόμο προς το τυπογραφείο και την έκδοση. Ας δούμε λοιπόν το Χόμπιτ ,τα Παραμύθια και τις ιστορίες που κρύβονται πίσω από αυτά.
1920-1942: Letters from Father Christmas
Τι κάνει ένας γονιός με οικονομικές δυσκολίες, για να ικανοποιήσει τις ανάγκες των παιδιών του; Πως ανταποκρίνεται στις επιθυμίες τους την “απαιτητική”
περίοδο των Χριστουγέννων, όταν τα δώρα φαντάζουν αδύνατα;;; Εάν είσαι ο Ρόναλντ Τόλκιν, μπορεί και θαύματα.
Μια από τις πιο ανθρώπινες και συγκινητικές ιστορίες ήταν εκείνες των γραμμάτων από τον Βόρειο Πόλο. Ο Τόλκιν όντας οικονομικά στενάχωρος, επιστράτευσε την φαντασία του, για να καλύψει την έλλειψη πολλών και ακριβών δώρων για τα παιδιά του. Άρχισε από τα Χριστούγεννα του 1920 έως και του 1942, να στέλνει σπίτι του γράμματα και ζωγραφιές από τον Άι-Βασίλη. Στην συνέχεια έρχονταν γράμματα και από τους βοηθούς του, την Πολική Αρκούδα, τον Χιονάνθρωπο και το ξωτικό Ίλμπερεθ, προς τα παιδιά του. Σε αυτά εξιστορούνταν οι περιπέτειες του Άι-Βασίλη, των βοηθών του, των κακών Γκόμπλιν και κάποιων πνευμάτων. Πως οι τάρανδοι λύθηκαν και τα δώρα σκόρπισαν παντού, πως ο άτυχος Πολικός Αρκούδος έπεσε από το Βόρειο Πόλο, πως έσπασε το φεγγάρι σε τέσσερα κομμάτια. Τα Γράμματα συγκεντρώθηκαν από τον γιο του Κρίστοφερ και εκδόθηκαν το 1977, τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του Ρόναλντ Τόλκιν.
1925: Roverandom
Φανταστήκατε ποτέ που μπορεί να βρίσκεται ένα παιχνίδι σας που έχετε χάσει; Κείτεται κάπου παρατημένο, ξεχασμένο ή μήπως συμβαίνει κάτι άλλο…. μαγικό;
Το 1925 η οικογένεια Τόλκιν παραθερίζει στο Φίνλεϊ. Ο μικρός Μάικλ, όντας απρόσεχτος χάνει στην παραλία ένα μικρό μολυβένιο σκυλάκι. Ο Ρόναλντ για να μετριάσει την στεναχώρια του γιου του, γράφει μια ιστορία για ένα άτακτο σκυλάκι, τον Ρόβερ, που μεταμορφώνεται από έναν μάγο σε παιχνίδι. Το παιχνίδι χάνεται σε μια παραλία από ένα παιδί, φτάνει στο φεγγάρι, κι ύστερα ως κάτω στο βυθό της θάλασσας. Kαι πόσους γνώρισε! Mάγους, νεράιδες, φάλαινες, αράχνες, μέχρι και μαγεμένους σκύλους που είχαν το ίδιο όνομα μ’ αυτόν. Kαι βέβαια, έβγαλε φτερά για να πετά και πτερύγια για να κολυμπά. Όταν δε τα βαρέθηκε όλα αυτά –τρομερούς φόβους, τρελές περιπέτειες, απρόβλεπτα γεγονότα– ήθελε να γυρίσει πίσω στον Mάικλ. Το 1937 και μετά την επιτυχία του Χόμπιτ, ο Ρόναλντ το προτείνει στους εκδότες του, ως πιθανή συνέχεια του Χόμπιτ. Η πρόταση- προς μεγάλη του λύπη- απορρίπτεται, το βιβλίο μένει στο συρτάρι και εκδίδεται και εκείνο αρκετά μετά το θάνατο του συγγραφέα, το 1998.
1932: Adventures of Tom Bombandil
Τελικά όλοι χρωστάμε πολλά στον γιο του Τόλκιν, Μάικλ. Άθελά του υπήρξε έμπνευση για τον ευφάνταστο πατέρα του. Ο Τόλκιν έχει αγοράσει μια αρκετά ακριβή για τα δεδομένα του, Ολλανδική κούκλα για τον Μάικλ. Αρκετά όμορφη κούκλα με ένα χαρακτηριστικό γαλάζιο φτερό στο καπέλο της. Ο Μάικλ άρχισε σύντομα να την αγνοεί και ο σκανδαλιάρης αδελφός του Τζόν, την έκρυβε κάτω από τον νιπτήρα της τουαλέτας. Ο Ρόναλντ βρήκε ένα “ιδιαίτερο” τρόπο για να ενεργοποιήσει την αγάπη του Μαίκλ για την κούκλα. Έτσι ο Τομ (το όνομα της κούκλας) Μπόμπαντιλ, που ζει στο βασίλειο του Βασιλιά Μπόνχεντιγκ, συναντά την κυρά Ποταμιά, την Χρυσομουριά, τον Γέρο-Ιτιά και ένα φάντασμα ενός αρχαίου τάφου και ξεκινά μια σειρά περιπετειών. Το ποίημα με τις πρώτες περιπέτειες κυκλοφορεί το 1934 στο ακαδημαϊκό Oxford Magazine. Στην συνέχεια όμως αποτυγχάνει να βρει εκδότη. Η συλλογή ποιημάτων με τον αντίστοιχο τίτλο κυκλοφορεί τελικά το 1962. Ο Τόλκιν όμως δεν είναι άνθρωπος που θα δεχόταν συνέχεια απορρίψεις. Με έναν έξυπνο τρόπο ενσωματώνει τον Τομ μέσα στις σελίδες του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, δημιουργώντας έναν από τους πιο αμφίσημους ήρωες του .
1937: Farmer Giles of Ham
Ο Ρόναλντ – ως οφείλει κάθε παραμυθάς που σέβεται τον εαυτό του-είχε από μικρός μια ιδιαίτερη αγάπη για τους δράκους και στα συρτάρια του είχε πολλές μικρές ιστοριούλες με τα ξεχωριστά αυτά όντα. Ανατρέχοντας σε αυτές, βρήκε έμπνευση για τον Τζάιλς. Σε μια σκοτεινή και παράξενη εποχή, τότε που οι γίγαντες περπατούσαν στη γη και οι δράκοι πετούσαν στους ουρανούς, ζούσε και ο Tζάιλς, ένας απλός αγρότης, που ποτέ δεν είχε όρεξη για ηρωισμούς αλλά για πολύ και καλό φαγητό και μπίρα. Όπως όμως γίνεται πάντα στις ιστορίες αυτές, η τύχη θέλησε να αντιμετωπίσει και να νικήσει –κατά λάθος– έναν τρομερό γίγαντα ( βασικά λιγάκι κουφό και λιγάκι τυφλό γίγαντα). Έτσι, ο ήσυχος αγρότης γίνεται ήρωας, κι όταν πέφτει στα χέρια του –πάλι κατά λάθος– το μαγικό σπαθί Kερκοφάγος, όλοι πια πιστεύουν ότι είναι ικανός ν’ αντιμετωπίσει κι έναν τρομερότερο κίνδυνο, το δράκο Xρυσοφύλακα ( έναν μάλλον μπλαζέ και τεμπέλη δράκο) που καίει κι αφανίζει τη χώρα. Στο τέρμα αυτής της περιπέτειας, περιμένουν τον Tζάιλς ο αμύθητος θησαυρός του δράκου κι ο βασιλικός θρόνος. Με έναν σαφώς τόνο παρωδίας, ο Τόλκιν δημιουργεί μια πρόζα σε μεσαιωνικό ύφος και περιπαιχτική διάθεση και έναν ήρωα εμφανώς επηρεασμένο από τα γνωστά μας Χόμπιτ.
1964-1966: Smith of Wootton Major
Το 1963 ο επιστήθιος φίλος του Ρόναλντ, Κλάιβ Στέπλς Λιούις πεθαίνει. Για 6 μήνες περνάει μια καταθλιπτική περίοδο. Στην προσπάθειά του να επιστρέψει στην συγγραφή, αναλαμβάνει να γράψει πρόλογο, στην περίφημη νεραϊδοιστορία του Τζ. ΜακΝτόναλντ ‘Golden Key’, όπου θα έκανε μία ανάλυση του όρου Νεράιδα. Όμως ο πρόλογος πήρε τον δικό του δρόμο και έγινε μία πλήρης μικρή ιστορία. Η ιστορία μας πάει στο Μεγάλο Δασοχώρι που ήταν πασίγνωστο για τις εορτές του. Η μεγαλύτερη όλων κάθε 24 χρόνια ήταν η Εορτή των Καλών Παιδιών, με αποκορύφωμα την στιγμή του μεγάλου κέικ. Τότε, τα 24 παιδιά που είχαν επιλεχθεί, έπαιρναν κομμάτια του γλυκού στο οποίο είχαν κρυφτεί μικρό-δωράκια. Την χρονιά της ιστορίας μας ανάμεσα στα δωράκια ήταν και ένα μικρό αστέρι, που ο ζαχαροπλάστης βρήκε σε ένα κουτί μπαχαρικών και το θεώρησε ψεύτικο. Το αστέρι, κατά λάθος το κατάπιε ο μικρός γιός του Σιδερά, ο οποίος δεν ενοχλήθηκε και δεν αισθάνθηκε τίποτα. Έως τα δέκατα γενέθλιά του, όπου το αστέρι εμφανίστηκε στο μέτωπό του ως σημάδι και το οποίο του επέτρεπε να επισκέπτεται την Νεράιδο-χώρα, προστατεύοντάς τον ταυτόχρονα από τους κινδύνους ενός τέτοιου ταξιδιού. Μέσα από όλα αυτά τα ταξίδια και τις περιπέτειες του καταφέρνει στο τέλος να γνωριστεί με την βασίλισσα και τον βασιλιά των Ξωτικών. Το αστέρι-δώρο επιστράφηκε στην επόμενη Εορτή των Καλών Παιδιών, ως όφειλαν και τα 24 παιδιά να κάνουν με τα δώρα τους και ο μεγάλος πλέον Σιδεράς επέστρεψε στην φυσιολογική ζωή του. Ο Τόλκιν σκιαγράφησε τον Σιδερά, βάσει των δικών του ταξιδιών στην Μέση – Γη και της τωρινής βαριάς του διάθεσης και την χαρακτήρισε ως “την ιστορία ενός γέρου γεμάτη από τα προμηνύματα της απώλειας“. Ήταν και το τέλος της συγγραφικής του ζωής . Εκδόθηκε το 1967.
1928: The Hobbit or There and Back Again
Καλοκαίρι του 1928 και ο Ρόναλντ για να αυξήσει τα έσοδά του διορθώνει γραπτά σπουδαστών. Μια βαρετή και κουραστική εργασία. Κάποιος σπουδαστής είχε αφήσει μια λευκή κόλλα. Ο Ρόναλντ σε μια στιγμή έμπνευσης έγραψε σε αυτήν, “Μέσα στο χώμα, σε μια τρύπα ζούσε κάποτε ένα Χόμπιτ“. Ο Τόλκιν συμπλήρωνε σποραδικά αυτή την περίεργη πρόταση, δημιουργώντας σιγά – σιγά μια παιδική ιστορία. Ουσιαστικά, τα πρώτα κεφάλαια δεν ολοκληρώθηκαν πριν το διάστημα 1932-1934. Γραπτά τα οποία αφηγούνταν στα παιδιά του. Όμως ξαφνικά ο Τόλκιν σταματά τη συνέχεια της ιστορίας. Ο λόγος είναι ότι τα παιδιά του είχαν ήδη μεγαλώσει και σταματήσει να του ζητούν τη συνέχεια του Χόμπιτ. Χωρίς το αγαπημένο του ακροατήριο δεν υπήρχε λόγος να συνεχίσει να γράφει για τον Γκάνταλφ, τον Μπίλμπο και τους Νάνους. Εδώ συνέβη ένα γεγονός το οποίο έμελλε να αλλάξει το ρου της συγγραφικής και όχι μόνο ζωής του Τόλκιν, αλλά και όλων όσων εμείς γνωρίζουμε για τη λογοτεχνία της ηρωικής φαντασίας. Η Ελέιν Γκρίφιθς που υπήρξε εξέχουσα φοιτήτρια του καθηγητή και γνώριζε από πρώτο χέρι την ικανότητα του να σκαρφίζεται ιστοριούλες, είχε χάρη σε προσωπικές συστάσεις του Τόλκιν, βρει εργασία ως μεταφράστρια/ επιμελήτρια στον εκδοτικό οίκο Allen & Unwin. Σε μία από τις επισκέψεις της στο σπίτι του Τόλκιν, ακούει την ανάγνωση ενός εκ των πρώτων κεφαλαίων του βιβλίου. Της εντυπώνεται τόσο πολύ που μιλάει γι’αυτό στην υπεύθυνη εκδόσεων του οίκου, Σούζαν Ντάγκναλ. Στην επόμενη της επίσκεψη ρωτά τον καθηγητή για την εξέλιξη του έργου. Μαθαίνοντας για την εγκατάλειψη της συγγραφής, πείθει τον Ρόναλντ να συναντηθεί με την Ντάγκναλ. Αυτή με τη σειρά της εντυπωσιάζεται με το κείμενο και αποφασίζει να προχωρήσει στην έκδοσή του. Η ιστορία του Χόμπιτ δεν είχε φτάσει ούτε μέχρι τα μέσα της και ο Τόλκιν επιδίδεται σε έναν αγώνα δρόμου για να τελειώσει την ιστορία μέσα στις προθεσμίες που του είχαν δοθεί. Λίγο πριν εκδοθεί, το βιβλίο γνωρίζει μια άλλη περίεργη και ενδιαφέρουσα ιστοριούλα. Ο πρόεδρος του οίκου, Στάνλεϊ Άνγουιν, ζητά μια τελευταία γνώμη από τον δεκάχρονο γιο του Ράινερ. Του υπόσχεται μια δεκάρα αν το διαβάσει και γράψει μια κριτική. Ο πιτσιρίκος διάβασε το κείμενο, έγραψε την κριτική του, πήρε τη δεκάρα και το βιβλίο πήρε το δρόμο για την έκδοση του στις 21 Σεπτεμβρίου 1937. Άλλο ένα ανέκδοτο που σχετίζεται με το Χόμπιτ είναι η πρώτη προσπάθεια του Τόλκιν να εκδώσει το βιβλίο στην Γερμανία. Οι γερμανοί εκδότες απέρριψαν την έκδοση με ένα ευγενικό γράμμα στο οποίο εξηγούσαν πως σε κανένα λεξικό δεν υπήρχε η λέξη χόμπιτ, και προφανώς αδυνατούν να προχωρήσουν!
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Αυτή λοιπόν η λιγότερο γνωστή πτυχή του Ρόναλντ Τόλκιν αποδείχθηκε συντριπτικά καθοριστική για την ύπαρξή του ως μεγάλου δημιουργού της λογοτεχνίας του φανταστικού. Μπορεί η εκ νεαρής ηλικίας επιθυμία του και τα πρώτα κείμενα του να ήταν σχετικά με την δημιουργία ενός έπους ή μιας μυθολογίας, αλλά για να το καταφέρει αυτό, χρειάστηκε η ικανότητά του να δημιουργεί ιστοριούλες και παραμυθάκια. Διότι, αυτή την πλευρά του γνώρισε και πίστεψε η Ελέιν Γκρίφιθς και ήταν το Χόμπιτ, που ξεκίνησε τόσο περίεργα σαν σύλληψη και συνεχίστηκε ως μία ιστορία ανάγνωσης για τα παιδιά του, που του έδωσε το εισιτήριο προς τον κόσμο των εκδόσεων και την επαφή του με το ευρύ κοινό!!!
Ο Σπύρος Σαμψώνας aka Glorfindel, γεννήθηκε πριν πολλά-πολλά χρόνια στην “ξωτική” Αθήνα. Το καλοκαίρι του 1992 σε ένα βιβλιοπωλείο – στοκατζίδικο πέφτει στα χέρια του, καρμικά, “Η Συντροφιά του Δακτυλιδιού”. Θύμησες από τις ιστορίες της γιαγιάς και του παππού περί νεραιδών, καλικατζάρων, ξωτικών και στοιχειών τον κατακλύζουν ξανά. Αλλάζει μεμιάς η αναγνωστική του κοσμοθεωρία. Τον Σεπτέμβριο του 2002 εντάσσεται στον υπό δημιουργία Ελληνικό Σύλλογο Φίλων Τόλκιν-Prancing Pony και έκτοτε τον υπηρετεί ανελλιπώς από διάφορες θέσεις. Συναντήσεις, εκδηλώσεις, ομιλίες, άρθρα και ταξίδια με φόντο τον αγαπημένο Κόσμο της Μέσης–Γης, γίνονται αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του. Σήμερα είναι γραμματέας του Prancing Pony!
