Απ’ την πρώτη κιόλας φορά που διάβασα το Ainulildale, την τόσο εμπνευσμένη εισαγωγή στο Silmarillion, η μουσική των Ainur είχε κολλήσει στο μυαλό μου. Πώς τραγούδησε ο κάθε έναq απ’ αυτούς; Τι ήταν αυτή η συμφωνία μελωδιών που γέννησε την Arda; Άραγε ο σκοπός του Manwe να είχε κάτι από τη στιβαρότητα του Brahms; Η μελωδία της Varda να είχε κάτι απ’ τις ονειρικές μελωδίες του Tchaikovsky; Άραγε τα δάκρυα της Nienna να έμοιαζαν με τη μελαγχολία του Beethoven; H Yavanna τραγουδούσε στο ρυθμό του Vivaldi; Ο Uhno να μοιραζόταν το βάθος της θλίψης κάτω απ’ την επιφανειακή χαρά του Mozart; Και το τραγούδι του Melkor, που τόσο πολύ προσπάθησε να επιβάλλει με τι έμοιαζε;
Προσπάθησα να δω τους Valar σαν αδέρφια, με τον Eru πατέρα. Δεν απέχει και πολύ απ’ την πραγματικότητα… Και σ’ αυτά τα παιδιά όρισε να φτιάξουν με τη φαντασία και τη μουσική τους ένα κόσμο για διαφορετικά αδέρφια που, με την πάροδο του χρόνου θα έρχονταν, έναν κόσμο πλασμένο με αγάπη, φτιαγμένο από ήχους και μελωδίες.
Τα πιο αγαπημένα παιδιά του, πιο προικισμένα και ταλαντούχα ήταν ο Melkor κι ο Manwe. Σ’ αυτούς τους δύο είχε δώσει τα περισσότερα δώρα. Και, όπως συμβαίνει παντού, σε όλες τις παραβολές και παραδείγματα, ο ένας γιος τον υπάκουσε κι ο άλλος, ο “άσωτος” παράκουσε. Όμως, γιατί ήταν τόσο κακό αυτό; Ο Melkor γνώριζε πως τα δικά χου προσόντα ήταν πολύ περισσότερα απ’ των υπολοίπων και είναι λογικό να θέλει να τα προβάλει κι όχι να τα καλύψει κάτω από άλλες μελωδίες. Είναι τόσο, λοιπόν, μεμπτό να πιστεύει κάποιος στις δυνάμεις και τις ικανότητες του; Είναι τόσο κατακριτέο να ηγείται, αφού είναι ο καλύτερος; Και εφόσον ο Eru γνώριζε από πριν τί έδινε και σε ποιον τα έδινε, γιατί προίκισε τόσο πολύ έναν εγωπαθή αντάρτη; Μήπως, τελικά, δεν ήταν το φταίξιμο μόνο χου Melkor (εξάλλου ποτέ δεν θα μάθουμε αν όντως η Μέση-Γη θα γινόταν ομορφότερη με το δικό του τραγούδι), αλλά και του ίδιου του Eru; Ένας ξεροκέφαλος, αυταρχικός, “παντογνώστης” πατέρας, που νομίζει (ή ξέρει) ότι αυτό που υποστηρίζει ο ίδιος είναι το σωστότερο και καλύτερο, είναι λογικό να δημιουργήσει (χωρίς προφανώς να μπορεί να ανεχτεί κιόλας) ένα γιο το ίδιο εφευρετικό, πεισματάρη, ξερόλα και βουλιμικό για δύναμη κι εξουσία.
Ο Eru, μονομανής, ίσως, μέσα στην ιδέα που είχε για τη δημιουργία της Μέσης-Γης, δεν μπόρεσε να ανεχτεί την πρωτοτυπία και την επιβολή του γιου του στα υπόλοιπα παιδιά του (και ίσως και στον ίδιο). Ο Melkor προσβλήθηκε (ίσως να είχε και λίγο δίκιο) απ’ την απόρριψη της δικής του μουσικής στη δημιουργία. Όμως, πρέπει πράγματι να ήταν δυνατή μουσική, αφού κατάφερε να παρασύρει και άλλους στο θέμα της. Ο Tolkien, αρκετά απόλυτος στο θέμα διαχωρισμού του καλού και του κακού, μας λέει ότι χο τραγούδι αυτό έκανε παραφωνία ανάμεσα στα άλλα, άρα και ήταν λάθος, συνεπώς και οι σκέψεις του δημιουργού του ήταν λανθασμένες. Ίσως, όμως, να ήταν απλά διαφορετικές.,.
Ο Iluvatar διέταξε την παύση της αρμονίας και έθεσε καινούργιο θέμα. Και πάλι όλοι, πλην του ικανότερου, ακολούθησαν. Kαι πάλι, ο πεισματάρης Melkor τραγουδούσε τα δικά του. Ο αυταρχικός και απόλυτος πατέρας, με τα υπάκουα, πρόθυμα (μήπως και λίγο δουλοπρεπή;) παιδιά του, σίγησαν για μία ακόμα φορά την παραφωνία και ξεκίνησαν με καινούργιο θέμα. Για τρίτη φορά, ο Melkor προσπάθησε να επιβληθεί και για τρίτη φορά απέτυχε. Όχι μόνο. Εκδιώχτηκε ως απόβλητος κι έμεινε, πλέον, μόνος, με το πείσμα του να φωλιάζει μέσα του, την απόρριψη να γίνεται ζήλια και σιγά-σιγά κακία και μίσος και διάθεση να καταστρέψει ότι είχε φτιαχτεί χωρίς τη συμμετοχή του, με όλα όσα είχε να τραγουδήσει vα πετιούνται σαν απόβλητα, μόνο και μόνο επειδή ήταν αλλιώτικα. Υπάρχει γενικά (και στον Tolkien αυτό φαίνεται) μια τάση αποβολής και μετατροπής σε “μαύρο πρόβατο” οποιασδήποτε διαφοράς από τα συνηθισμένα ή τα από άλλους επιβαλλόμενα, , ένα πνίξιμο των επαναστατικών και πρωτοποριακών ιδεών από τους συντηρητικούς ιθύνοντες. Ο καθηγητής, όντας ο ίδιος αυστηρός πατέρας και καθολικός και βλέποντας την αρνητική μόνο πλευρά στην εξέλιξη, επέμεινε στην ιδέα πνιγμού οποιουδήποτε είδους επανάστασης, βάζοντάς του αυτόματα την ταμπέλα “κακό”, ξεκινώντας από τον Melkor.
Στην πορεία της Μέσης-γης, ο Melkor έγινε όντως κακός, μοχθηρός, δημιούργησε τέρατα, έφερε καταστροφές και έγινε κακός μπελάς για όλους τους ήρωες. Αν όντως αυτή ήταν η αρχική του ιδέα για μουσική, προσωπικά θα προτιμούσα να χ μην την ακούσω. Ήταν όμως;
Είναι πολύ εύκολο για όλους (και ακόμα ευκολότερο για τους ίδιους τους δημιουργούς), να κρίνουμε ένα δημιούργημα, ένα χαρακτήρα, μια μελωδία και να του κολλήσουμε μια ταμπέλα. To δύσκολο είναι να καθίσουμε και με ανοιχτό μυαλό και καρδιά να το κατανοήσουμε, να βρούμε και την ομορφιά και την ασχήμια του, καθώς τίποτα δεν είναι απόλυτο. Κι αν ακόμα ο Melkor είναι κακός, δεν παύει να είναι δημιούργημα ενός “τέλειου” όντος. Κι αν ακόμα κατέληξε να είναι εξόριστος στη σιωπή και στο κενό που τόσο είχε ονειρευτεί να γεμίσει, κάποτε κι εκείνος είχε προσπαθήσει να φτιάξει ένα τραγούδι, το τραγούδι, ίσως, της σκιάς…
Χριστίνα aka Luthien
ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ
Διαβάζοντας το εξαιρετικό άρθρο της φίλης Luthien, θαύμασα την μαεστρία του σκεπτικού της και δεν μπόρεσα παρά να της δώσω δίκιο στην βασική του αρχή, την μη αποδοχή της διαφορετικότητας. Ταυτόχρονα, κάποιες εικόνες και κάποιοι ήχοι πέρασαν από το μυαλό μου. Ας πούμε, ότι η μελωδία που έφτιαχναν οι Ainur ήταν η 40η του Μότσαρτ ή η 9η του Μπετόβεν -ακούστε τις στο μυαλό σας- και ξαφνικά μέσα στην πανδαισία των μελωδικών συγχορδιών τους «μπαίνει» ένας ήχος αλλιώτικος, ατονικός, ένα έργο του Ιάνη Ξενάκη. Σωπαίνουν και το ακούν. Μόνο του είναι ένα αυτοτελές, άξιο έργο τέχνης, ένα μουσικό κομμάτι άρτιο τεχνικά και αισθητικά, και ίσως αρεστό σε κάποια αυτιά. Δεν ταιριάζει, όμως, δεν «δένει» επ’ ουδενί με την δομή της συμφωνίας. Μέσα της ακούγεται παράφωνο, ξένο. Ξαναρχίζουν κάπως διαφορετικά, ίσως για να μπορέσουν να συμπεριλάβουν και αυτή την άποψη στο μέγα θέμα τους. Ο Melkor, όμως, δεν συμβιβάζεται. Δεν προσπαθεί καν να προσαρμόσει στο ελάχιστο τις νότες του σε αυτές του συνόλου. Θέλει απλά να επιβάλει την άποψη του, χωρίς να ενδιαφέρεται για την γνώμη των άλλων Ainur ή και του ίδιου του Eru. Ο οποίος μπορεί να είναι πατέρας, αλλά σίγουρα δεν είναι αφέντης, αφού αν και παντογνώστης έχει δώσει στα παιδιά του το δικαίωμα της γνώμης και της ελεύθερης επιλογής.
Σίγουρα, ο Melkor είναι διαφορετικός από τους υπόλοιπους, ίσως ο καλύτερος από όλους. Γιατί, όμως, να επιμένει στη επιβολή της δικής του άποψης; Γιατί να μην χρησιμοποιήσει τις ανώτερες ικανότητες του για να εμπλουτίσει το ήδη υπάρχον θέμα, να το «διασκευάσει» με το γούστο του χωρίς να αντιπαρατεθεί και τελικά να επιβάλλει την άποψή του παραμένοντας στο σύνολο; Ποιος θα του αρνιόταν τότε την πρωτοκαθεδρία; Ως άμεσο παράδειγμα μου έρχεται στο μυαλό μια σκηνή από την ταινία «Amadeus». Ο Σαλιέρι, άξιος αρχιμουσικός του αυτοκράτορα, βάζει τα δυνατά του να γράψει μια σύνθεση που θα εντυπωσιάσει τον προσκεκλημένο Μότσαρτ. Εκείνος την ακούει προσεκτικά και επιδεικνύει το μεγαλοφυές ταλέντο του, όχι αναιρώντας την με το να παίξει ένα τελείως διαφορετικό, δικό του θέμα, αλλά εμπλουτίζοντας την με μοναδικά μουσικά στολίδια, που μόνο εκείνος θα μπορούσε να συνθέσει, Έτσι, όχι μόνο δεν κατέστρεψε μια καλή, βασική σύνθεση, αλλά την ανέδειξε σε αριστούργημα και επέβαλε την αξία του ως αξεπέραστου ταλέντου και αδιαμφισβήτητου άρχοντα της μουσικής σκηνής της εποχής του.
Θα μπορούσε και ο Melkor να κάνει το ίδιο. Του δόθηκαν οι ευκαιρίες, αλλά αυτός προτίμησε την αντιπαράθεση. Δεν ήταν, λοιπόν, και τόσο άδικη η απομόνωση του. Δεν τον «έκαναν πέρα» επειδή ήταν διαφορετικός ή επειδή δεν ήταν άξιος, αλλά γιατί βασιζόμενος στην αντικειμενική ανωτερότητά του θέλησε να επιβάλει αυτήν του την διαφορετικότητα. Εκείνος είχε το ισχυρότερο πνεύμα, εκείνος έπρεπε να καταφέρει να κάνει τους άλλους να δουν την υπεροχή της άποψης του. Δεν το προσπάθησε καν. Με την αλαζονεία της ανωτερότητας απαίτησε την άμεση υποταγή όλων στις δικές του απόψεις και όταν αυτό δεν έγινε, χολώθηκε. Και άφησε την αδικαιολόγητη απογοήτευση να δηλητηριάσει το εξαιρετικό του πνεύμα. Κακοφόρμισε η πίκρα, έγινε μίσος και μάλιστα ένα μίσος απόλυτο, τροφοδοτούμενο από μια εξέχουσα διάνοια.
Ναι, ο Melkor ήταν ο υπέρτατος των Ainur, αλλά με δική του επιλογή και απόφαση μεταλλάχθηκε στο Υπέρτατο Κακό.
Καίτη Καραγεώργη aka circi