[quote]And thus was the habitation of the Children of Ilúvatar established at last in the Deeps of Time and amidst the innumerable stars.[/quote]
The Silmarillion, Ainulindalë
Στις Μυθολογίες όλων των λαών, από τους Κινέζους μέχρι τους Αζτέκους και από τους Σκανδιναβούς μέχρι τους Αιγυπτίους, ο άνθρωπος προσπάθησε να δώσει εξηγήσεις και ονόματα στα ουράνια φώτα που τον συντρόφευαν μέρα και νύχτα. Πολλά από αυτά ξεχάστηκαν, ή έμειναν μόνο μέσα σε βιβλία και μύθους. Άλλα, τα ονόματα που έδωσαν οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι και οι Άραβες, ακόμη χρησιμοποιούνται για να ξεχωρίζουν τα ουράνια σώματα. Ονόματα οικεία όπως Αφροδίτη, Κρόνος, και άλλα πιο εξωτικά όπως Αλντεμπαράν, Φομαλχώ, Αλνιλάμ δίνουν το ιδιαίτερο χρώμα τους στους χάρτες του ουρανού. Άλλα ονόματα αναφέρονται σε γνωστά μας πρόσωπα, όπως αυτά των αστεροειδών «2991 Bilbo», «28714 Gandalf» και «2675 Tolkien».
Η Μέση Γη και η μυθολογία που δημιούργησε ο Τόλκιν για τον κόσμο αυτό δεν υστερεί από τις άλλες μυθολογίες. Και εκεί θα συναντήσουμε ονόματα για τα άστρα και τους αστερισμούς, καθώς και τις ιστορίες που τα συνοδεύουν. Και, πριν απ΄όλα, η δημιουργία των άστρων, μέσα από το Σιλμαρίλλιον:
Αλλά με εντολή του Μάνγουε πήρε το λόγο ο Μάντος και είπε: «Τα Παιδιά του Ιλούβαταρ θα έρθουν πράγματι αυτή την εποχή, αλλά δεν θα έρθουν ακόμη. Επιπλέον, είναι γραφτό ότι οι Πρωτογέννητοι θα έρθουν στο σκοτάδι και θα δουν πρώτοι τα άστρα. Μεγάλο φως θα απλωθεί πριν την παρακμή τους. Πάντα την Βάρντα θα επικαλούνται στην ανάγκη τους».
Τότε η Βάρντα έφυγε από το συμβούλιο και από το ύψος του Τανίκουετιλ κύτταξε μακρυά και είδε το σκοτάδι της Μέσης Γης κάτω από τα αμέτρητα, μακρυνά και αμυδρά αστέρια. Τότε ξεκίνησε ένα μεγάλο έργο, μεγαλύτερο απ’ όσα είχαν κάνει οι Βάλαρ από τότε που ήρθαν στην Άρντα. Πήρε τις ασημένιες δροσοσταλίδες από τα πιθάρια του Τελπέριον και μ’αυτές έφτιαξε αστέρια καινούργια και πιο φωτεινά για τον ερχομό των Πρωτογέννητων · κι έτσι αυτή που το όνομά της από τα βάθη των αιώνων και τα έργα της Έα ήταν Τιντάλλε, η Ανάφτρα, ονομάστηκε από τα Ξωτικά αργότερα Ελεντάρι, Βασίλισσα των Αστρων.
Τα άστρα που δημιούργησε η Βάρντα και που φώτιζαν το Νούμενορ και τη Γκόντορ είναι τα ίδια που έβλεπαν οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι και που βλέπουμε εμείς κάθε βράδυ. Θα προσπαθήσουμε λοιπόν να δώσουμε, μέσα από μια σειρά άρθρων, έναν οδηγό στον νυκτερινό ουρανό της Μέσης Γης, παραθέτοντας, δίπλα στα ονόματα και τις ιστορίες που μας έδωσε ο Καθηγητής, σύγχρονες αστρονομικές φωτογραφίες και γνώσεις, αλλά και το πώς θα μπορέσουμε να εντοπίσουμε τα έργα της Βάρντα στον νυχτερινό ουρανό. Και ίσως, σε κάποια νυχτερινή μας εξόρμηση μακρυά από τα φώτα της πόλης, να μπορέσουμε να γνωρίσουμε τα αστέρια αυτά από κοντά.
Θα ξεκινήσουμε με έναν από τους πιο γνωστούς και εύκολα αναγνωρίσιμους αστερισμούς.
Menelvagor – Menelmacar
…και μάζεψε πολλά από τα αρχαία άστρα και τα έβαλε σημάδια στους ουρανούς της Άρντα: […] τον Μενελμάκαρ με την φωτεινή του ζώνη, ο οποίος προοιωνίζει την Τελευταία Μάχη που θα γίνει στο τέλος των ημερών.
Στον νυκτερινό ουρανό του βορείου ημισφαιρίου δεσπόζει τον χειμώνα ο αστερισμός Menelvagor, σήμερα γνωστός στην αστρονομία με το όνομα Ωρίων. Το χαρακτηριστικό σχήμα του και το μεγάλο μέγεθός του τον κάνουν να ξεχωρίζει χωρίς δυσκολία.
Ο αστερισμός αυτός αρχικά ονομαζόταν στην Κουένυα Τελουμέχταρ. Το όνομα αυτό αντικαταστάθηκε (πάλι στην Κουένυα) με το όνομα Μενελμάκαρ, και στην Σίνταριν ο αστερισμός ονομάστηκε Μενελβάγκορ. Ο Τόλκιν ονομάζει ένα από τα αστέρια του, τον κόκκινο Μπόργκιλ. Το όνομα Μενελμάκαρ προέρχεται από τις λέξεις «μένελ» (στερέωμα) και «μάκαρ» (ξιφομάχος) – σημαίνει δηλαδή «Ουράνιος Ξιφομάχος». Θα παρατηρήσουμε στο κέντρο του αστερισμού την ζώνη του, από τρία λαμπερά αστέρια, από την οποία κρέμεται το ξίφος του.
Με το όνομα Μενελβάγκορ συναντάμε τον αστερισμό στον Άρχοντα, κεφ.3, Three is company:
[…] αργά πάνω από την ομίχλη ανέτειλε ο κόκκινος Μπόργκιλ, λάμποντας σαν πετράδι από φωτιά. Μετά από μια πνοή αέρα όλη η ομίχλη αποτραβήχτηκε σαν πέπλο και τότε φανερώθηκε, όπως ανέβαινε πέρα από το χείλος του κόσμου, ο Ξιφομάχος του Ουρανού, ο Μενελβάγκορ με την αστραφτερή του ζώνη.
Σήμερα, όπως αναφέραμε, ο αστερισμός αυτός ονομάζεται Ωρίων. Τέσσερα λαμπερά αστέρια διαγράφουν το πλαίσιό του – ο Μπετελγκέζ (Μπόργκιλ στον Τόλκιν), η Μπελλατρίξ (πολεμίστρια), ο Σάιφ και ο Ρίγκελ. Η ζώνη του Ωρίωνα αποτελείται από τα αστέρια Αλνιτάκ, Αλνιλάμ και Μιντάκα, ενώ το φωτεινό σπαθί του δεν είναι αστέρι, αλλά το νεφέλωμα Μ42 που ονομάζεται Μεγάλο Νεφέλωμα του Ωρίωνα.
Ο Ουράνιος Ξιφομάχος Μενελβάγκορ είναι πολύ σημαντικός αστερισμός. Λέγεται ότι συμβολίζει την Τελευταία Μάχη που προφήτευσε ο Μάντος, και ακόμη ότι αναπαριστά τον Τούριν Τουράμπαρ, που θα επιστρέψει για τον τελικό πόλεμο εναντίον του Μέλκορ.
Borgil
Ο κόκκινος Μπόργκιλ, που στην αστρονομία ονομάζεται Μπετελγκέζ, έχει επίσης την ονομασία «άλφα Ωρίωνος». Είναι το ένατο πιο λαμπρό αστέρι στον ουρανό, και το δεύτερο λαμπρότερο στον αστερισμό (μετά τον Ρίγκελ). Πρόκειται για ένα αστέρι με χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα και είναι ένας ερυθρός υπεργίγαντας. Η ακτίνα του είναι 950 ως 1200 φορές μεγαλύτερη από αυτήν του Ήλιου και, αν βρισκόταν στο κέντρο του ηλιακού μας συστήματος, οι πλανήτες Ερμής, Αφροδίτη, Γη, Αρης, ίσως ακόμη και ο Δίας, να βρίσκονταν στο εσωτερικό του (φωτό).
Ο Μπόργκιλ-Μπετελγκέζ, όπως αναφέραμε, είναι ένας ερυθρός υπεργίγαντας. Βρίσκεται στα τελευταία στάδια της ζωής του και, πολύ σύντομα, μέσα στο επόμενο εκατομμύριο χρόνια, θα εκραγεί και θα δώσει την θέση του σε μία σούπερ-νόβα. Όταν αυτό συμβεί, θα φαίνεται από την Γη ακόμη και κατά την διάρκεια της ημέρας.
Ίσως να είναι αυτή η Τελική Μάχη που προφήτευσε ο Μάντος;
Helluin
…η Βάρντα τελείωσε τα μακρόχρονα έργα της τότε που πρωτοταξίδεψε στον ουρανό ο Μενελμάκαρ και η γαλάζια φωτιά του Χέλλουιν τρεμόπαιξε στις ομίχλες πάνω από τα σύνορα του κόσμου.
Ο Τόλκιν προσθέτει στον αστερισμό του Μενελβάγκορ ένα ακόμη αστέρι, τον λαμπερό Χέλλουιν, γνωστό σε μας σαν Σείριο. Σύμφωνα με την αστρονομία ο Σείριος είναι μέρος του αστερισμού του Κυνός, του σκύλου που συνοδεύει τον Ωρίωνα στο κυνήγι του. Ωστόσο ο Τόλκιν θέλει τον Χέλλουιν σαν μέρος του ίδιου του Μενελβάγκορ, να δείχνει το αριστερό πόδι του Ουράνιου Πολεμιστή. Το όνομα του Helluin πρόερχεται από το hel- (πάγος) και το luin (μπλε) και σημαίνει «γαλάζιος σαν πάγος». Οφείλεται στο έντονο μπλε χρώμα του και την λαμπρότητά του, που τον κάνουν ευδιάκριτο και μοναδικό. Μόνο τα πετράδια του Φέανορ μπορούν να συγκριθούν μαζί του:
[quote]Τα πρώτα πετράδια που έφτιαξε ο Φέανορ ήταν λευκά και χωρίς χρώμα, αλλά όταν βρίσκονταν κάτω απο το αστρόφως άστραφταν με μπλε και ασημένιες φλόγες λαμπρότερες από τον Χέλλουιν.[/quote]
Για να βρούμε τον Χέλλουιν, αρκεί να ακολουθήσουμε την ζώνη του Μενελβάγκορ προς τα αριστερά, όπως δείχνει το διάγραμμα.
Ο Χέλλουιν – Σείριος είναι το λαμπρότερο αστέρι του ουρανού. Αυτό που το μάτι μας βλέπει σαν ένα αστέρι, στην πραγματικότητα είναι ένας διπλός αστέρας (binary star) που αποτελείται από ένα λαμπρό μπλε αστέρι με δύο φορές την μάζα του Ήλιου και 25 φορές την λαμπρότητά του, και από έναν αμυδρό λευκό νάνο αστέρα.
Θα σταματήσουμε όμως εδώ την ξενάγησή μας στον ουρανό της Μέσης Γης και σύντομα θα την συνεχίσουμε.
Γιώργος Μπαρμπάνης
